حرکت در مجردات از منظر روایات اسلامی
با تطبیق تعریفی که فیلسوفان از «حرکت» (خروج تدریجی شیء از قوه به فعل ـ سیلان و تدرُّج در وجود) و «مجرد» (موجودی که نهتنها جسم عنصری و طبیعی نیست، بدون وجودِ جسم عنصری و تعلق به آن نیز میتواند باقی بماند) ارائه کردهاند بر اموری در روایات، به اشاراتی از روایات بر مسئله امکان حرکت در مجردات میتوان دست یافت؛ لیکن در نگاه ابتدایی، تعارضی در اینباره در روایات مشاهده میشود؛ تعدادِ اندکی از روایات بر عدم حرکت در مجردات دلالت دارند. اما این روایات، ضعیف، مجمل، متعارض با روایات قطعی و غیردالِّ بر ثَباتِ مطلقِ مجرداتاند. درمقابل، انبوهی از روایات یافت میشوند که بر امکان حرکت در مجردات دلالت دارند. روایاتی که از حرکت در تمام ممکنات یا وقت و أجل داشتن تمام مخلوقات یا مرگ تمام آنها یا ازدیاد علم ملائکه یا تقرب بیشتر یافتن ایشان و... حکایت دارند. از دلالت مجموع این روایات، اجمالاً امکان حرکت در مجردات قابل استنباط است.
Article data in English (انگلیسی)
- نهجالبلاغه، 1414ق، تصحیح صبحی صالح، قم، هجرت.
- ابناثیر جزری، مبارکبن محمد، 1367، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، تحقیق محمود محمد طناحى، چ چهارم، قم، اسماعیلیان.
- ابنسینا، حسینبن عبدالله، 1404ق، الشفاء (الالهیات)، تصحیح سعید زاید، قم، کتابخانة آیتالله مرعشی نجفی.
- ابنشهرآشوب مازندرانى، محمدبن على، 1379، مناقب آل أبیطالب(ع)، قم، علامه.
- ابنطاووس، علىبن موسى، 1409ق، اقبال الأعمال، چ دوم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
- بحرانی، هاشمبن سلیمان، 1416ق، البرهان فى تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت.
- بهمنیاربن مرزبان، 1375، التحصیل، تصحیح و تعلیق مرتضى مطهرى، چ دوم، تهران، دانشگاه تهران.
- حرعاملى، محمدبن حسن، 1418ق، الفصول المهمة فی أصول الأئمة (تکمله الوسائل)، تحقیق و تصحیح محمد قائینى، قم، مؤسسة معارف اسلامى امام رضا(ع).
- حسنبن على، 1409ق، التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری(ع)، قم، مدرسة الإمام المهدی(عج).
- حلى، حسنبن سلیمانبن محمد، 1421ق، مختصر البصائر، مظفر، مشتاق، قم، جامعة مدرسین.
- سهروردی، شهابالدین، 1375، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه هانرى کربن و سیدحسین نصر و نجفقلى حبیبى، چ دوم، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
- صدرالمتألهین، 1360، الشواهد الربوبیه فى المناهج السلوکیه، تصحیح سیدجلالالدین آشتیانى، چ دوم، مشهد، المرکز الجامعى للنشر.
- صدرالمتألهین، 1375، مجموعه رسائل فلسفى صدرالمتألهین، تحقیق حامد ناجى اصفهانى، تهران، حکمت.
- صدرالمتألهین، 1422ق، شرح الهدایة الاثیریة، تصحیح محمدمصطفى فولادکار، بیروت، مؤسسة التاریخ العربى.
- صدرالمتألهین، 1981م، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، چ سوم، بیروت، دار احیاء التراث.
- صدوق، محمدبن على، 1398، التوحید، تصحیح هاشم حسینى، قم، جامعة مدرسین.
- صدوق، محمدبن على، 1413ق، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علىاکبر غفارى، قم، جامعة مدرسین.
- صدوق، محمدبن على، 1376، الأمالی، چ ششم، تهران، کتابچى.
- صدوق، محمدبن على، 1385، علل الشرائع، قم، مؤمنین.
- صدوق، محمدبن على، 1403ق، معانی الأخبار، قم، جامعة مدرسین.
- صدوق، محمدبن على، 1406ق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، چ دوم، قم، شریف الرضی.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1422ق، نهایة الحکمة، چ شانزدهم، قم، جامعة مدرسین.
- طبرسی، فضلبن حسن، 1372، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تحقیق محمدجواد بلاغى، چ سوم، تهران، ناصر خسرو.
- طریحی، فخرالدین، 1375، مجمع البحرین، چ سوم، تهران، مرتضوی.
- عاملی کفعمی، ابراهیمبن علی، 1418ق، البلد الأمین و الدرع الحصین، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
- فارابى، ابونصر، 1413ق، الاعمال الفلسفیه، مقدمه و تحقیق و تعلیق جعفر آلیاسین، بیروت، دار المناهل.
- قمى، علىبن ابراهیم، 1363، تفسیر القمی، چ سوم، قم، دار الکتاب.
- کلینى، محمدبن یعقوب، 1407ق، الکافی، تصحیح علیاکبر غفارى و محمد آخوندی، چ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
- مجلسى، محمدباقر، 1403ق، بحار الأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- مجلسى، محمدباقر، 1404ق، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تصحیح سیدهاشم رسولى محلاتى، چ دوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
- محدث نورى، میرزاحسین، 1408ق، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آلالبیت.
- مصباح یزدی، محمدتقی، 1378، آموزش فلسفه، چ ششم، تهران، امیرکبیر.
- نورمحمدی نجفآبادی، یحیی، 1398، «بررسی تقسیم موجود به مجرد و مادی در فلسفه و تعریف آنها»، معرفت فلسفی، ش 64، ص 27ـ42.