مفاد ساختار شرطي در منطق ارسطويي، رواقي و سينوي

سال بيستم، شماره اول، پياپي 77، پاييز 1401، ص 63ـ76

نوع مقاله: پژوهشي

محمدرضا محمدعليزاده كوتياني / استاديار دائرةالمعارف علوم عقلي اسلامي مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) m.alizadeh@iki.ac.ir     
دريافت: 25/02/1401       پذيرش: 26/06/1401

چکيده
ارسطو با مبتني ساختن استدلال بر نظريه حمل و وجود کلي در فردش که مفاد گزاره بسيط است، استفاده از گزاره‌هاي مرکب را در استدلال نمي‌پذيرد، اما رواقيان با مبتني ساختن استدلال بر نظريه علایم که مفاد گزاره‌هاي مرکب شرطي است، استدلال ساخته‌شده از گزاره‌هاي اتمي و بسيط را منکرند و وجود يک گزاره مرکب در هر استدلالي را الزامي مي‌دانند. اين دو ديدگاه متفاوت، شکل‌گيري نظريه حمل و استدلال حملي ارسطويي و نظريه علایم و استدلال شرطي رواقي را در پي داشته است. اما ابن‌سينا و پيروانش با جمع ميان حمل و شرط و استدلال حملي و شرطي، پژوهشگران منطق را با اين پرسش مواجه ساخته‌اند که آيا منطق سينوي، تلفيقي از دو منطق ارسطويي و رواقي است يا آنکه ماهيت مستقلي دارد که در آن، حمل و شرط با حفظ استقلالشان با همديگر تقابلي ندارند، بلکه قابل جمع هستند؟ در اين زمينه برخي به ديدگاه تلفيق و برخي ديگر به ديدگاه نگرش حملي و موضوع محمولي به شرطيات در منطق سينوي گرايش یافته‌اند. در اين پژوهش که به روش توصيفي ـ تحليلي و استدلالي ارائه مي‌شود، قصد داريم با بيان تفاوت ميان گزاره شرطيه سينوي و بسيط و مرکب ارسطويي و مولکولي رواقي، نادرستي دو ديدگاه مذکور را آشکار سازيم و ديدگاه سومي را اثبات کنيم که براساس آن، نگاه به شرطيات در منطق سينوي اولاً نگاهي قضيه‌اي است نه موضوع محمولي؛ زيرا بر پايه روابط ميان نسبت‌هاست و نه مفردات؛ ثانياً متفاوت با نگاه ارسطو در گزاره‌هاي مرکب و رواقيان در گزاره‌هاي مولکولي است؛ زيرا گزاره‌اي واحد و بر پايه تلازم يا تعاند نسبت‌هاست نه بر پايه نظريه علایم. بنابراين منطق سينوي، مستقل از دو منطق ديگر است.

کليدواژه‌ها: گزاره مرکب، آکسيوماي مولکولي، قضيه شرطيه، منطق ارسطويي، منطق رواقي، منطق سينوي.