مفهوم تعليم و تربيت در حکمت متعاليه

سال بيستم، شماره اول، پياپي 77، پاييز 1401، ص 107ـ123

نوع مقاله: پژوهشي

غلامرضا فياضي / استاد گروه فلسفه مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره)    marifat@qabas.net
محمود نوذري / استاديار گروه علوم تربيتي پژوهشگاه حوزه و دانشگاه    mnowzari@rihu.ac.ir
* موسي مهدي هاشمي / دانشجوي دكتري فلسفه مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) m.mahdi.h@gmail.com     
دريافت: 25/01/1401       پذيرش: 16/06/1401

چکيده
تبيين مفهوم تعليم و تربيت در جهان‌بيني صدرايي که هم جامعيت دارد و هم به نگاه دين نزديک‌تر است در بناي فلسفه تعليم و تربيت اسلامي بسيار ضروري و تأثيرگذار است. در ارائه تعاريف و تبيين مفاهيم هم علاوه بر رعايت سنخيت با ريشه‌هاي لغات، بايد انطباق و تناسب آنها با فلسفه و جهان‌بيني مقبول هم مورد لحاظ و اهتمام باشند، اين امر ما را به بازنگري در فهم معاني اين واژه‌ها در اين چارچوب فرامی‌خواند. لازمه اين امر تتبع و تحقيق و تدقيق در کتب لغت و نيز اهتمام به تأمين نظر جهان‌بيني صدرايي است. کاربرد واژه تعليم در مواردي است که با تکرار زياد، اثري در نفس متعلم ايجاد مي‌شود و اين امر با رمز اصلي تعليم در نگاه صدرايي ـ که رسوخ هيئت حاصل از تکرار در نفس است ـ کاملاً همخوان است. تربيت را از چهار ريشه دانسته‌اند که در همه موارد معناي افزايش و ازدياد هست و اين معنا با حرکت جوهري، اتحاد عاقل و معقول و اشتداد مرتبه وجود انساني در آثار صدرالمتألهين سازگاري دارد و آنچه موجب ازدياد و شدت و افزوني خود متربي بشود، و وجود آن را اشتداد بخشد، تربيت ناميده مي‌شود. آنچه براي اشتداد وجود انسان، بايد افزايش يابد، تقواست و اصل و روح تقوا، ايمان است که دستيابي به لايه اول ايمان با تعليم و لايه دوم با سلوک است و لايه سوم هم پس از کسب تقوا از طرف خداوند افاضه خواهد شد.

کليدواژه‌ها: حکمت متعاليه، فلسفه تعليم و تربيت، مفهوم تعليم، مفهوم تربيت.