تبیین رابطه نفس و بدن: رهیافتی جهت درک رابطه خدا و انسان مبتنی بر اصل امکان فقری و بسیط الحقیقه کل الاشیاء

سال نوزدهم، شماره دوم، پياپي 74، زمستان 1400، ص 59ـ72

نوع مقاله: پژوهشي
مهري چنگي آشتياني / استاديار گروه معارف اسلامي دانشكده شريعتي    mehrichangi@yahoo.com
* حمید اسفندیاری / دانشجوی دكتري حکمت متعالیه دانشگاه فردوسی مشهد    Hamid.es135@yahoo.com
دريافت: 1400/5/14                  پذيرش: 27/10/1400

چکيده
ازجمله مباحث مهم حکمت متعالیه «چگونگی ارتباط نفس و بدن» است که صدرالمتألهین با نوآوری در نحوه تبیین «امکان فقری» و «عین‌الربط بودن معلول» و نیز با نگاه متعالی خویش در «قاعده بسیط الحقیقه» به اثبات «عینیت نفس و بدن» پرداخته، و با همین نگرش به یکی دیگر از اصلی‌ترین پرسش‌ها یعنی چگونگی ارتباط خدا و انسان در حیطه اعمال و افعال پاسخ داده است. براساس مبانی صدرایی همان‌طور که قوا و بدن وجود منحاز و مستقلی ندارند و قوا و افعالش معلول نفس‌اند، از این رهگذر به نحوه فاعلیت افعال انسان (که معلول و ممکنی از ممکنات و عین‌الربط به وجود حضرت حق است و وجودش تطور و تشأنی از وجود خدا محسوب می‌شود) می‌توان رهنمون گشت، و بدین مهم دست یافت که فاعلیت انسان نه‌تنها مستقل نبوده، بلکه حتی نقش وسایط هم نخواهد داشت و فقط مصحح قابلیت قابل برای فیض صادر از فیاض علی‌الاطلاق بوده و فاعلیت حقیقی تنها از آن خداوند است. در پرتو همین نگاه پرسش‌های فرعی موجود در آیاتی همچون «ومارمیت اذ رمیت» پاسخ داده می‌شود.
کليدواژه‌ها: نفس، بدن، وحدت جمعی، امکان فقری، بسیط‌الحقیقه، فاعلیت حقیقی.