سال هفدهم، شماره اول، پياپي 65، پاييز 1398

محمدمهدی کمالی / استادیار فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی    m.mkamali@yahoo.com
محمدمحسن کمالی / دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه مرکز تخصصی آخوند خراسانی    mmkamali64@gmail.com
دريافت: 14/12/97                  پذيرش: 07/05/98
چکيده
بحث حقیقت جسم یکی از مباحث مهم فلسفی است که دیدگاه‌های بسیاری درباره‌اش مطرح شده است. یکی از مهم‌ترین این دیدگاه‌ها که سابقه‌ای دیرین دارد، مذهب ذره‌گرایی است که منسوب به ذیمقراطیس است. در این دیدگاه جسم حقیقتی متشکل از هزاران جزء ریز منفصل و جدا از هم است که قرار گرفتن آنها کنار یکدیگر موجب به وجود آمدن اجسام بزرگ شده است. این اجزای ریز اگرچه قابلیت تقسیم در وهم یا توسط عقل را دارند، ولی امکان تقسیم خارجی در آنها نیست. این دیدگاه در تقابل با نظریه بیشتر فیلسوفان مسلمان است که جسم را نه متشکل از اجزای منفصل، بلکه جوهری مرکب از ماده اولی و صورت جسمیه دانسته، آن را امری ممتد و ذاتاً متصل می‌دانند که قابل هرگونه انقسام حتی انقسام فکی تا بی‌نهایت است. ازآنجاکه بسیاری از براهین اثبات هیولا اولی متوقف بر ابطال نظریه ذیمقراطیس و اثبات قابلیت انقسام فکی در اجسام است، فیلسوفان مسلمان براهین مختلفی در رد این نظریه اقامه کرده‌اند. در این مقاله به بررسی و نقد پنج برهان از براهین مذکور پرداخته و در نهایت همه آنها را مخدوش دانسته‌ایم.
کلیدواژه‌ها: جسم، اتم، ذیمقراطیس، هیولای اولی، تقسیم فکی.