تحلیل مفهومی «ثبوت بالعرض» و «ثبوت بالتبع» در حیطۀ صفات الهی، از منظر صدرالمتألهین
در حکمت متعالیه، ثبوت صفات الهی برای باری تعالی به مثابه ثبوت وجود برای ماهیت انگاشته می شود. این ثبوت، گاه متصف به «ثبوت بالعرض» و گاه نیز متصف به «ثبوت بالتبع» می گردد. «ثبوت بالعرض» در نگاه منطقدانان و به اذعان صدرالمتألهین، ثبوتی غیرحقیقی و مجازی است؛ درحالیکه در «ثبوت بالتبع»، محمول برای موضوع به نحو اجمالی ثابت می گردد. اعتقاد به این دو نوعِ متفاوت از ثبوت برای صفات الهی و ماهیات، در بدو امر ناممکن و متناقضنماست. مسئله پژوهش جاری، تحلیل معناشناختی «ثبوت بالتبع» و «ثبوت بالعرض» از منظر صدرالمتألهین و مقایسه آن دو با یکدیگر برای اثبات یا رفع متناقضنمای مذکور است. رهیافت به دست آمده که با روش تحلیلی ـ منطقی عبارات صدرالمتألهین حاصل گشته است، بیان دو احتمال در معنای «ثبوت بالتبع»، با لحاظِ دو نگاه متفاوت نسبت به ماهیات و صفات الهی است که هیچیک با «ثبوت بالعرض» ناسازگار نخواهند بود.
Article data in English (انگلیسی)
سال پانزدهم، شماره سوم، پیاپی 59، بهار 1397
محمدحسین وفائیان / دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران Mh_vafaiyan@ut.ac.ir
قاسمعلی کوچنانی / دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران kochnani@ut.ac.ir
دریافت: 16/11/95 پذیرش: 01/06/96
چکیده
در حکمت متعالیه، ثبوت صفات الهی برای باری تعالی به مثابه ثبوت وجود برای ماهیت انگاشته می شود. این ثبوت، گاه متصف به «ثبوت بالعرض» و گاه نیز متصف به «ثبوت بالتبع» می گردد. «ثبوت بالعرض» در نگاه منطقدانان و به اذعان صدرالمتألهین، ثبوتی غیرحقیقی و مجازی است؛ درحالیکه در «ثبوت بالتبع»، محمول برای موضوع به نحو اجمالی ثابت می گردد. اعتقاد به این دو نوعِ متفاوت از ثبوت برای صفات الهی و ماهیات، در بدو امر ناممکن و متناقضنماست. مسئله پژوهش جاری، تحلیل معناشناختی «ثبوت بالتبع» و «ثبوت بالعرض» از منظر صدرالمتألهین و مقایسه آن دو با یکدیگر برای اثبات یا رفع متناقضنمای مذکور است. رهیافت به دست آمده که با روش تحلیلی ـ منطقی عبارات صدرالمتألهین حاصل گشته است، بیان دو احتمال در معنای «ثبوت بالتبع»، با لحاظِ دو نگاه متفاوت نسبت به ماهیات و صفات الهی است که هیچیک با «ثبوت بالعرض» ناسازگار نخواهند بود.
کلیدواژه ها: ثبوت ماهیت برای وجود، صفات الهی، وجود بالتبع، وجود بالعرض، صدرالمتألهین.
