معرفت فلسفی، سال بیست و دوم، شماره اول، پیاپی 85، پاییز 1403، صفحات 97-114

    نقدی بر یک نقد؛ بازخوانی نظریة «قرب الهی» آیت‌الله مصباح‌یزدی

    نویسندگان:
    ✍️ روح الله شهریاری / دکترای مدرسی معارف اسلامی دانشگاه معارف / roohollah127@gmail.com
    مجتبی مصباح / دانشیار گروه فلسفة اسلامی مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) / M-mesbah@Qabas.net
    جمال سروش / استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه ملایر / j.sorush@malayeru.ac.ir
    dor 20.1001.1.17354545.1403.22.1.6.4
    doi 10.22034/marefatfalsafi.2025.2021613
    چکیده: 
    مقالة حاضر بازخوانی دیدگاه «قرب‌گرایی» آیت‌الله مصباح ‌یزدی را با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد ارزیابی نقدهای جدید این نظریه وجهة همت قرار داده است. ازجمله نقدهایی که اخیراً بر این دیدگاه وارد شده عبارت است از: خروج بی‌جهت مفاهیم ماهوی از جملات اخلاقی و انحصار آنها به معقولات ثانیة فلسفی، عدم تفکیک میان الزام و لزوم و در نتیجه بروز مشکل نارسایی نظریه در الزام به غایت، که مرتبط با بعد منطقی نظریه است. در بعد معرفت‌شناسی، تحلیلی دانستن برخی گزاره‌های اخلاقی و در بعد هستی‌شناسی، عدم منشئیت حب ذات در گرایش‌های اخلاقی و نارسایی تعیین قرب الهی به‌مثابة مصداق کمال نهایی به‌سبب عدم امکان سنجش کمال حقیقی انسان در پرتو آن، ازجملة مهم‌ترین نقدهاست. بازخوانی دیدگاه آیت‌الله مصباح یزدی نشان می‌دهد برخلاف تصور ناقد، موارد به‌ظاهر نارسا و ناقص، ازجمله نقاط قوت نظریة محل بحث است، جز اینکه در برخی موارد به‌خاطر اجمال، برخی ابهامات و تناقضات ظاهری احساس می‌شود که در مقاله حاضر این موارد شرح و بسط یافته است.
    Article data in English (انگلیسی)
    Title: 
    A critique of a critique; a reexamination of Ayatollah Misbah Yazdi's theory of "Divine Proximity"
    Abstract: 
    This article focuses on reexamining Ayatollah Misbah Yazdi's view of "Divine Proximity" using a descriptive-analytical method, with an approach aimed at evaluating new critiques of this theory. Some of the recent critiques raised against this view include: the unjustified removal of concepts of essence from ethical statements and their restriction to secondary philosophical intelligibles, failure to distinguish between Ilzam (obligation) and Luzum (necessity), and consequently, the problem of the theory's inadequacy in addressing the obligation towards the ultimate goal, which concerns the logical aspect of the theory. In the epistemological dimension, one of the main critiques is the consideration of certain ethical propositions as analytical, while in the ontological dimension, failure to recognize the self-love as the origin of moral tendencies and the inadequacy of defining divine proximity as the ultimate perfection, due to the inability to measure the true perfection of humanity in the light of it, are among the most significant critiques. A reexamination of Ayatollah Misbah Yazdi's view shows that, contrary to the critic's perception, the so-called inadequate and incomplete aspects are actually strengths of the theory under discussion. However, in some cases, due to ambiguity, certain apparent contradictions and uncertainties are felt, which this article goes to elaborate on.
    References: 
    References: 
    • ابوترابی، احمد (1387). قضایای تألیفی و ترکیبی (کاوشی در تعاریف قضایای تحلیلی و ترکیبی). معرفت فلسفی، 19، 11-60.
    • حر عاملى، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل‌البیت (ع).
    • سربخشی، محمد (1401). نقد و بررسی نظریة اخلاقی قرب‌گرایی؛ دیدگاه‌آیت‌الله مصباح، معرفت فلسفی، 75، 109-127.
    • لاریجانی، صادق (1386). نظریه‌ای در تحلیل الزامات اخلاقی و عقلی. پژوهش‌های اصولی، 7، 209-235.
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1370). دروس فلسفة اخلاق. چ دوم. تهران: اطلاعات.
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1384). آموزش عقاید. چ هفدهم. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1388الف). فلسفة اخلاق. چ چهارم. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1388ب). پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی. چ دوم. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1390). به سوی او. چ چهارم. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) .
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1391). اخلاق در قرآن. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1394). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1401ق). آموزش فلسفه. چ هشتم. قم: مؤسسة آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    شیوه ارجاع به این مقاله: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    شهریاری، روح الله، مصباح، مجتبی، سروش، جمال.(1403) نقدی بر یک نقد؛ بازخوانی نظریة «قرب الهی» آیت‌الله مصباح‌یزدی. فصلنامه معرفت فلسفی، 22(1)، 97-114 https://doi.org/10.22034/marefatfalsafi.2025.2021613

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    روح الله شهریاری؛ مجتبی مصباح؛ جمال سروش."نقدی بر یک نقد؛ بازخوانی نظریة «قرب الهی» آیت‌الله مصباح‌یزدی". فصلنامه معرفت فلسفی، 22، 1، 1403، 97-114

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    شهریاری، روح الله، مصباح، مجتبی، سروش، جمال.(1403) 'نقدی بر یک نقد؛ بازخوانی نظریة «قرب الهی» آیت‌الله مصباح‌یزدی'، فصلنامه معرفت فلسفی، 22(1), pp. 97-114

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    شهریاری، روح الله، مصباح، مجتبی، سروش، جمال. نقدی بر یک نقد؛ بازخوانی نظریة «قرب الهی» آیت‌الله مصباح‌یزدی. معرفت فلسفی، 22, 1403؛ 22(1): 97-114