پس از اتخاذ رویکرد مبناگروی در دانش معرفتشناسی، یکی از مسائل مهم، تبیین چرایی صدق گزارههای پایه و بدیهی است. در میان گزارههای بدیهی، قضایای اولی (تحلیلی) از اهمیت ویژهای برخوردار است. علامه مصباح یزدی با استناد به اشکالات عدیده و برخلاف رویکرد منسوب به قدما، امکان حکایت اولیات از مصادیق خارجی را برنمیتابد و در عوض محکی آنها را در رابطه میان مفاهیم در ذهن دنبال میکند. بهرغم آنکه بر رابطه میان مفاهیم در اولیات اشراف حضوری داشته و به دنبال آن تبیین معیار صدق اولیات از طریق ارجاع به علم حضوری تأمین میگردد، اما این نظریه با پرسش مهمی روبهروست؛ با فرض آنکه اولیات را حاکی از روابط میان مفاهیم در ذهن بدانیم، چگونه میتوان این تلازم در ذهن را ملاک برای اتحاد مصادیق در خارج تلقی نمود؟ چگونه میتوان دخالت ذهن و ساختار آن را در برقراری این ارتباط نفی نمود؟ چگونه میتوان مطمئن بود که اگر ذهن ما به گونهای دیگر آفریده میشد یا مانند یک هوش مصنوعی ساختار دیگری برایش تعریف میگشت، قضایای دیگری را به عنوان قضایای اولی تلقی نمینمود؟ ناگفته روشن است که عدم پاسخ مناسب به پرسش مزبور ابتدا به نسبیت در مبانی معرفت بشری و از آنجا به نسبیت در تمامی علوم میانجامد. در مقاله حاضر برآنیم که با روش توصیفی ابتدا مبنای علامه مصباح یزدی در باب نحوه بازنمایی مفاهیم و تمایز آن از نحوه دلالت دادهها در هوش مصنوعی را تبیین نموده و سپس با روش تحلیلی پاسخ مناسبی نسبت به اشکال مزبور ارائه دهیم.
Distinction between Primary Premises and artificial intelligence data based on the Philosophical Foundations of Allameh Misbah Yazdi
Abstract:
After adopting a fundamental approach in epistemology, one important issue is to explain why basic and self-evident propositions are true. From among self-evident propositions, the first (analytical) theorems are of special importance. Referring to many problems and contrary to the approach attributed to the early philosophers, Allameh Misbah Yazdi does not embrace the possibility that first theorems should imitate the external instances and instead seeks for their referents in the relations between concepts in the mind.
Despite mind's intuitive dominance over relations between the concepts in the first theorems and the fact that its explanation for the criterion of the truth of first theorems is provided through reference to the present knowledge, this theory still faces an important question. Assuming that first theorems indicate the relation between the concepts in the mind, how can these mental correlations be considered as a criterion for the identity of instances outside? How can we leave out mind's structure and intervention in the process of establishing such relations? How can we be sure that if our mind were created otherwise or if a different structure was defined for it like the artificial intelligence, it would not consider other propositions as first theorems? It goes without saying that the lack of a proper answer to the above question leads to relativism in the foundations of human knowledge and then to relativism in all sciences.
In their article and through a descriptive method, the authors intend to first explain the foundation of Allameh Misbah Yazdi on how concepts express something and then their difference from how artificial intelligence data signify things. They then provide an appropriate answer to the aforementioned question through the analytical method.
برهان مهریزی، مهدی و مجتبی مصباح، 1388، «ماهیت حکایت از دیدگاه استاد مصباح»، معرفت فلسفی، ش 23، ص 11ـ50.
حدادعادل، غلامعلی، 1384، مقدمهای بر کتاب تمهیدات (کانت)، چ سوم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
دکارت، رنه، بیتا، تأملات در فلسفه اولی، ترجمة احمد احمدی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
عارفی، عباس، 1389، بدیهی و نقش آن در معرفتشناسی، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
کرد فیروزجایی، یارعلی، 1382، فلسفه فرگه، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی، 1375، دروس فلسفه، چ دوم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مصباح یزدی، محمدتقی، 1382، «ارزش شناخت»، در: جلسه کانون طلوع، قم.
منتشرنشده، 1395، «متن مورد تأیید علامه محمدتقی مصباح یزدی درباره نظریه ارجاع اولیات به علم حضوری»، موجود نزد نویسنده.