ﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ «واﻗﻊﮔﺮاﯾﯽ» و «ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ» و ﻧﻘﺪی ﺑﺮ اﺧﻼق ﻧﺴﺒﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ «اﻋﺘﺒﺎرﯾﺎت» ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ
بررسی معانی مختلف واقع گرایی و نسبی گرایی اخلاقی نشان میدهد، نه هر واقع گرایی مثبت است و نه هر نسبی گرایی منفی. واقع گرایی دو معنای وجود شناختی و معرفت شناختی دارد، همانطور که نسبی گرایی در بحث وجودشناختی و معرفت شناسی مطرح میشود. چنانکه اعتباری نیز دست کم چهار معنا دارد: اعتباری در مقابل حقیقی، اعتباری در مقابل اصیل، اعتباری به معنای موجود وابسته و اعتباری به معنای اعتباریات عملیه. اگر چه نظریه اعتباریات علامه طباطبایی یکی از معانی نسبی گرایی محسوب میشود ولی باید توجه داشت چون ناظر به بحث وجودشناختی و علت و معلول بوده، پس بی ارتباط با اخلاق نسبی است، حتی اگر آن را در بحث معرفت شناسی هم وارد کنیم، از آنجا که اعتباریات با واقعیتی به نام کمال و سعات انسان یا همان قرب به خدا ارتباط برقرار میکند، به طوری که همه افعال اختیاری انسان اگر مطابق با کمال واقعی بوده باشد ارزشمند خواهند بود و این دانش نیز در فطرت همه انسانها به عنوان یک شناخت اصیل، عمومی و ثابت، وجود دارد، در زمره واقع گرایان قرار خواهد گرفت زیرا با دقت در معانی واقع گرایی و نسبی گرایی و نیز با توجه به نظریه اعتباریات علامه طباطبایی، میتوان گفت اعتباریات ایشان، از قبیل اعتباریات محض نیست بلکه ریشه در واقعیت دارد.
Article data in English (انگلیسی)
- نهج البلاغه، 1379، ترجمة محمد دشتی، قم، الهادی.
- ترکاشوند، احسان، 1389، «تفسیری نو از اعتباریات علامه طباطبائی با نگاهی تطبیقی بر رساله اعتباریات و تفسیر المیزان»، معرفت فلسفی، ش 29، ص 25ـ54.
- حاجمحمدى، مرتضى، 1377، «نسبیت اخلاق از دیدگاه شهید مطهرى»، کیهان اندیشه، ش 81، ص 39ـ58.
- داورى اردکانى، رضا، 1363، ملاحظاتى در باب ادراکات اعتبارى، دومین یادنامه علامه طباطبائى، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
- سروش، عبدالکریم، 1373، تفرج صنع، چ سوم، تهران، مؤسسه فرهنگى صراط.
- صدرالمتألهین، 1423ق، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- طباطبائى، سیدمحمدحسین، 1364، اصول فلسفه و روش رئالیسم، پاورقى مرتضى مطهرى، تهران، صدرا.
- طباطبائى، سیدمحمدحسین، 1417ق، المیزان فى تفسیرالقرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمى.
- طباطبائى، سیدمحمدحسین، 1362، رسائل سبعة، قم، بنیاد علمى و فکرى علامه طباطبائى.
- طباطبائى، سیدمحمدحسین، 1416ق، نهایة الحکمة، چ سیزدهم، قم، جامعه مدرسین.
- طباطبائى، سیدمحمدحسین، 1386، نهایة الحکمة، تعلیقه غلامرضا فیاضی، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
- لاریجانی، صادق، 1382، «الزامات عقلى و اخلاقى»، پژوهشهاى اصولى، ش 6، ص 7-25.
- لاریجانی، صادق، بىتا، جزوه درسى فلسفه اخلاق، قم، مؤسسه تحقیقاتى و تعلیماتى امام صادق(ع).
- مجمع عالی حکمت، 1398، دومین یادنامه علمی علامه طباطبائی (مقاله اعتباریات و نسبیگرایی).
- مصباح، مجتبى، 1382، بنیاد اخلاق، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
- مصباح، مجتبى، 1389، «تحلیلی انتقادی بر اقسام و ادله نسبیت در اخلاق»، پژوهشنامه اخلاق، ش 9، ص 68-37.
- مصباح، مجتبى و علی احمدی امین، 1398، «واقعگرایی و اخلاق لیبرال»، آیین حکمت، ش 42، ص30-7.
- مصباح یزدی، محمدتقی، 1374، دروس فلسفه اخلاق، تهران، اطلاعات.
- مصباح یزدی، محمدتقی،1393، مکاتب اخلاقی، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
- مطهرى، مرتضى، 1367، تعلیم و تربیت در اسلام، چ بیستوششم، تهران، صدرا.
- مطهرى، مرتضى، 1366، مقالات فلسفى، تهران، حکمت.
- مطهرى، مرتضى، 1363، نقدى بر مارکسیسم، تهران، صدرا.
- Harman, Gilbert, 1977, The Nature of Morality, Oxford: Oxford University Press
- Wong, David , 1998, Moral Relativism, ed. Edward Craig, Routledge Encyclopedia of Philosophy, London & NewYork: Routledge