تأملي بر همسان‌انگاري اجتهاد فقهي و هرمنوتيک فلسفي

سال نوزدهم، شماره سوم، پياپي 75، بهار 1401، ص 75ـ84

نوع مقاله: پژوهشي
* سيدابوالقاسم حسيني كمارعليا / استاديار گروه فلسفه دانشكده شهيد محلاتي    s.hosseini113@yahoo.com
هادي خشنودي / استاديار گروه فقه و مباني حقوق دانشكده شهيد محلاتي    h.khoshnodi@gmail.com 
زینب درویشی / هيئت علمي گروه معارف، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران    zb_darvishi@yahoo.com 
دريافت: 09/02/1400                  پذيرش: 17/10/1400

چکيده
طرفداران هرمنوتيک فلسفي، تفاوت احکام در فقه و اجتهاد فقهي را مؤيدي بر انديشه مذکور برشمردند. تأمل در فرايند اجتهاد فقهي و مباني، آموزه‌‌ها و پيامدهاي هرمنوتيک فلسفي، شباهت‌ها و تمايزهايي را نشان مي‌دهد. ازاين‌رو پرسشی در ذهن پديدار خواهد گشت که رابطه بين اجتهاد فقهي و هرمنوتيک چگونه ارزيابي مي‌شود: همساني يا تغاير؟ پژوهش پيش‌رو با روشي تحليلي و توصيفي به نتايج زير رهنمون شد: همسان‌انگاري اجتهاد فقهي و هرمنوتيک فلسفي سخني خلاف واقع است؛ چه، از جهت هستي‌شناختي هرمنوتيک فلسفي مفسر‌محور و گريزان از جست‌وجوي مراد مؤلف است؛ درحالي‌که اجتهاد فقهي مؤلف‌محور است و در پي کشف مراد مؤلف مي‌باشد و اختلاف رويکرد بيانگر تقابل است. از نظر معرفت‌شناختي هرمنوتيک فلسفي همه ‌فهم‌ها و تفاسير را بدون ترجيح يکي بر ديگري در عرض هم قرار مي‌دهد، درصورتي‌که در اجتهاد فقهي چنين ادعايي پذيرفته نيست و صرفاً يکي از فهم‌ها مطابق با واقع است. از نظر روش‌شناسي نيز اجتهاد فقهي برخلاف هرمنوتيک فلسفي که پيش‌داوري را شرط تحقق فهم مي‌انگارد، به ‌تفصيل باورمند است و با دسته‌بندي پيش‌داوري به بايسته، نبايسته و شايسته، تحقق فهم و تفسير را متوقف بر پيش‌داوري‌ها يا به بيان بهتر پيش‌فهم‌هاي بايسته و شايسته مي‌داند.

کليدواژه‌ها: اجتهاد فقهي، مکاتب فقهي، هرمنوتيک فلسفي، گادامر.