تحلیل برهان صدیقین از منظر علامه طباطبایی و مقایسه آن با تقریر سینوی از برهان صدیقین
در برهان صدیقین، فیلسوف با مطالعۀ مطلق واقعیت، درصدد اثبات واجبالوجود است. علامه طباطبائی با توجه به ضرورت ازلی واقعیت عینی و در بستر جریانِ برهان «إن ملازمات»، به وجوب ذاتی آن منتقل گشته است. ابن سینا بر اساس ضرورت ذاتی واقعیت عینی و خارج نبودن آن از دو وضعیت «وجوب» و «امکان»، وجود واجب را تثبیت نموده است. علامه چون برخلاف ابن سینا قایل به ضرورت ازلی واقعیت عینی و وجوب ذاتی آن است، تحقق واجبالوجود را بدیهی دانسته که میتوان بر این اساس وجود واجب را بهمثابه اولین مسئلۀ فلسفی مطرح نمود. همچنین با توجه به تقریر علامه، واقعیت عینی حقیقتی یگانه بوده و ماسوای آن حقایقی ربطی است که در طول آن حقیقت واحد و به نحو غیر منحاز از آن، واقعیتدار گشته است. این مقاله درصدد است اولاً، تحلیل و توصیفی نوین از برهان صدیقین علامه طباطبائی ارائه دهد و به ارزیابی اشکال وارد شده بر این برهان و برخی تقریرهای ناصواب از آن بپردازد. ثانیاً، در بستر سنجش برهان علامه با تقریر سینوی از برهان صدیقین، تبیین نماید که تقریر علامه ویژگیهایی دارد که آن را از سایر تقریرها ممتاز میسازد.
Article data in English (انگلیسی)
- قرآن کریم.
- پارسانیا، حمید، 1390، برهان صدیقین؛ مبانی و تطورات، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- جوادیآملی، عبدالله، 1384، تبیین براهین اثبات خدا، قم، اسراء.
- حلی، جمالالدین، 1363، الجوهر النضید، شرح علامه حلی، قم، بیدار.
- صدرالمتألهین، 1381، المبدء و المعاد، تهران، صدرا.
- صدرالمتألهین، 1393، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، چ پنجم، قم، طلیعۀ نور.
- صدرالمتألهین، 1981، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1378، شیعه در اسلام، قم، اسلامی.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1389، اصول فلسفه و روش رئالیسم، چ چهاردهم، تهران، صدرا.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1392، نهایةالحکمه، تصحیح و تعلیقۀ غلامرضا فیاضی، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1399، بدایةالحکمه، تعلیقۀ علی امینینژاد، تهران، آل احمد.
- طوسی، نصیرالدین، 1391، شرح الاشارات والتنبیهات، چ سوم، قم، بوستان کتاب.
- عبودیت، عبدالرسول 1392، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، چ پنجم، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- عشاقی، حسین، 1387، برهان صدیقین؛ دویست و شانزده برهان به شیوۀ صدیقین بر هستی خداوند، قم، مؤلف.
- غروی اصفهانی، محمدحسین، بیتا، تحفة الحکیم، قم، آل البیت(ع).
- غزالی، محمد، 1377، تهافت الفلاسفه، تهران، شمس تبریزی.
- فیاضی، غلامرضا، 1375، گزیدۀ الالهیات فلسفه، تدوین رحیق متقیان، بیجا، بینا.
- کانت، ایمانوئل، 1362، سنجش خرد ناب، ترجمۀ شمسالدین ادیب سلطانی، تهران، امیرکبیر.
- کرم، یوسف، 1369، فلسفۀکانت، ترجمۀ محمد محمدرضایی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی.
- نبوی، سعیدهسادات، 1389، برهان صدیقین در تفکر اسلامی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- هالینگ، جان 1364، مبانی و تاریخ فلسفۀ غرب، ترجمۀ عبدالحسین آزرنگ، تهران، کیان.