Pages:
7-31
Receive Date: 2025/10/15
Accept Date: 2025/10/15
Abstract:
Among the most important theoretical foundations of art are epistemological principles, which lead to differences in these theories. Paying attention to these foundations results in a deeper understanding of the nature of art, its functions, and its relationship with truth, beauty, and human experience in art. One of the most profound and comprehensive philosophical systems that can provide a framework for the analysis of art is Transcendent Theosophy (Hikmat-u al-Muta’aliyyah). This paper has attempted to examine the epistemological foundations involved in the Islamic art theorization using an ‘analytical-descriptive’ method and by referring to library studies.
Based on Transcendent Theosophy, multiple mental faculties (such as sense, imagination, fantasy, and intellect) are involved in the perception and creation of works of art, with the faculty of ‘connected imagination’ (khayal-e muttasil) playing the most significant role and being considered the primary element in artistic creativity. By observing forms from the imaginal world (alam al-mithal), imagination provides the groundwork for the creation of works of art. On the other hand, the absence of epistemological relativism in this view paves the way for valuing and determining specific artistic criteria. Transcendent Theosophy considers art to be both realistic and a blend of representation, expressionism, emotionalism, symbolism, invention, and formalism, all aimed at human growth. It has thus presented all of these within a cohesive system called the ‘Mirror Theory of Art’ (Nazariyeh-ye Mir’ati-ye Honar).
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :مبانی معرفتشناختی نظریهپردازی اسلامی هنر بر اساس حکمت متعالیه
Abstract:
از مهمترین مبانی نظریات هنر، مبانی معرفتشناختی است که موجب تفاوت این نظریات میشود. توجه به این مبانی به درک عمیقتر از ماهیت هنر، کارکردهای آن و رابطة آن با حقیقت، زیبایی و تجربة انسانی در هنر منجر میشود. یکی از عمیقترین و جامعترین نظامهای فلسفی که میتواند چارچوبی برای تحلیل هنر ارائه دهد، حکمت متعالیه است. این نوشتار کوشیده است تا به روش «تحلیلی ـ توصیفی» و با استناد به مطالعات کتابخانهای، مبانی معرفتشناختی دخیل در نظریهپردازی اسلامی هنر را بررسی کند. بر اساس حکمت متعالیه، قوای نفسانی متعددی (مانند حس، خیال، وهم و عقل) در ادراک و خلق اثر هنری دخیل هستند که قوة «خیال متصل» بیشترین نقش را در این زمینه ایفا میکند و عنصر اصلی در خلاقیت هنری بهشمار میآید. خیال با شهود صور از عالم مثال، زمینة خلق اثر هنری را فراهم میکند. از دیگر سو، نبود نسبیت معرفتشناختی در این دیدگاه، راه را برای ارزشگذاری و تعیین معیار مشخص هنری هموار میسازد. حکمت متعالیه هنر را هم واقعنما دانسته و هم بازنمایى، بیانگرایی، احساسگرایی، نمادگرایی، ابداع و صورتگرایى را در جهت رشد انسانی با یکدیگر آمیخته و همة آنها را در نظامی منسجم با نام «نظریة مرآتی هنر» ارائه داده است.
References:
- آقانظری، حسن (1396). نظریهپردازی علمی اقتصاد اسلامی. تهران: سمت.
- اعوانی، غلامرضا (1375). حکمت و هنر معنوی. تهران: گروس.
- ابنسینا، حسین بن عبدالله (1404ق). التعلیقات. بیروت: مکتبة العالم الاسلامی.
- اتینگهاوزن، ریچارد و گرابر، الگ (1378). هنر و معماری اسلامی. ترجمة یعقوب آژند. تهران: سمت.
- بورکهارت، تیتوس (1365). هنر اسلامی: زبان و بیان. ترجمۀ مسعود رجبنیا. تهران: سروش.
- جمیل، صلیبا و صانعی درهبیدی، منوچهر (1366). فرهنگ فلسفی. تهران: حکمت.
- جوادی آملی، عبدالله (1393). معرفتشناسی در قرآن. قم: اسراء.
- حسنزاده، مهرداد و عزیزخانی، عبدالعظیم (1390). اصول و مبانی مدیریت در اسلام. تهران: هنر آبی.
- حکمتمهر، محمدمهدی (1399). تحلیل مواجهه مخاطب با اثر هنری با تأکید بر مبانی حکمت متعالیه. پژوهشهای مابعدالطبیعی (دوره جدید)، 1، ۲۱۳-۲۳۹.
- دشتکی شیرازی، غیاثالدین منصور (1383). اشراق هیاکل النور لکشف ظلمات شواکل الغرور. تهران: میراث مکتوب.
- سبزواری، ملاهادی (1371). شرح المنظومه. تحقیق حسن حسنزاده آملی. تهران: ناب.
- شایسته، حسین (1395). کاربست مبانی معرفتشناختی حکمت متعالیه در هنر موسیقی. رسالۀ دکتری. قم: دانشگاه معارف اسلامی.
- شریفی، احمدحسین )1402). مبانی علوم انسانی اسلامی. تهران: مرکز پژوهش های علوم انسانی اسلامی صدرا.
- صدرالمتألهین (1368). الحکمة المتعالیة فى الاسفار الاربعة العقلیۀ. چ دوم. قم: مصطفوى.
- صدرالمتألهین (1374). التصور و التصدیق. چ پنجم. تهران: بیدار.
- صدرالمتألهین (1380). المبدأ و المعاد. قم: بوستان کتاب.
- صدرالمتألهین (1382). الحاشیة علی الهیات الشفا. تصحیح نجفقلی حبیبی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
- صدرالمتألهین (1391). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
- صدوق، محمد بن على (1378ق). عیون اخبار الرضا. تصحیح مهدی لاجوردى. تهران: جهان.
- لاریجانی، علی (1400). مبانی هنر دینی نزد صدرالمتألهین و بورکهارت. فلسفه دین، 3 (18)، 339-362.
- مصباح یزدی، محمدتقی (1400)، آموزش فلسفه. تهران: شرکت چاپ و نشر بینالملل.
- مصطفوی، نفیسه (1399). مشخصات هنر حکمی در حکمت متعالیه. شناخت، 2 (13)، 181-201.
- مطهری، مرتضی (1401). شرح مبسوط منظومه. تهران: صدرا.
- نصر، سید حسین (1375). هنر و معنویت اسلامی. ترجمة رحیم قاسمیان. تهران: دفتر مطالعات دینی هنر.
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
mirmorshedi, Seyyed Mohammad Mohsen, Fanaei ashkevari, Mohammad.(2025) The Epistemological Foundations of Islamic Theorization of Art as per Transcendent Theosophy . Ma`rifat Falsafi, 22(4), 7-31 https://doi.org/10.22034/marefatfalsafi.2025.5001567
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
Seyyed Mohammad Mohsen mirmorshedi; Mohammad Fanaei ashkevari."The Epistemological Foundations of Islamic Theorization of Art as per Transcendent Theosophy ". Ma`rifat Falsafi, 22, 4, 2025, 7-31
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
mirmorshedi, S, Fanaei ashkevari, M.(2025) 'The Epistemological Foundations of Islamic Theorization of Art as per Transcendent Theosophy ', Ma`rifat Falsafi, 22(4), pp. 7-31
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
mirmorshedi, S, Fanaei ashkevari, M. The Epistemological Foundations of Islamic Theorization of Art as per Transcendent Theosophy . Ma`rifat Falsafi, 2025; 22(4): 7-31