Pages:
77-96
Receive Date: 2025/11/06
Accept Date: 2025/11/06
Abstract:
The theory of 'Divine Agency through Manifestation' (fa‘iliyya bi’l-tajalli) is an innovation of Ṣadr al-Mutā’allihīn (Mulla Sadra) in explaining divine agency. It originates from his philosophical and intuitive trend, along with his novel interpretation of causality, and reaches a more complete form through inspiration from mystical thought, particularly in discussions of manifestation (tajalli). This theory understands the reality of the Necessary Being’s agency in terms of manifestation (tajalli); that is, the Divine Essence, through a simple (non-composite) and comprehensive knowledge of Himself, possesses a detailed disclosure of all things. Accordingly, all entities are manifestations of the very knowledge of the Exalted Necessary Being. Viewing the importance of evaluating religious perspectives on the issue of divine agency, the present study aims to examine the theory of 'Divine Agency through Manifestation' in relation to religious texts, assessing how far it goes compatible with religious teachings. This interdisciplinary research employs a descriptive-analytical method, incorporating a philosophical exposition of Ṣadrā’s theory, interpretation of relevant Quranic verses and hadiths, and the synthesis of contextual evidence. It conducts a rational analysis of the concepts and evaluates the alignment of this theory with religious texts. The findings indicate that, compared to other perspectives on divine agency, this theory demonstrates the closest affinity with religious teachings and can provide a comprehensive explanation of the mode of God's agency.
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :ارزیابی نظریة «فاعلیت بالتجلی» خداوند از منظر آموزههای دینی
Abstract:
نظریة «فاعلیت بالتجلی» ابتکار صدرالمتألهین در تبیین فاعلیت الهی است که با سیر فلسفی و شهودی وی و ارائة تفسیری جدید از علیت آغاز شد و با الهام از اندیشههای عرفانی در مباحث تجلی، صورت کاملتری یافت. این نظریه حقیقت فاعلیت واجبالوجود را در قالب تجلی میداند؛ بدین معنا که ذات الهی با علم اجمالی (بسیط) به خود، کشف تفصیلی از اشیا دارد و تمام اشیا تجلی همان علم واجبتعالی هستند. با توجه به اهمیت ارزیابی دیدگاه شریعت دربارة مسئلة فاعلیت الهی، پژوهش حاضر با عرضة نظریة «فاعلیت بالتجلی» بر متون دینی، به دنبال بررسی میزان هماهنگی آن با آموزههای دینی است. این مطالعة بینرشتهای، با روش تحلیلی ـ توصیفی و با تبیین فلسفی نظریة صدرا، استظهار از آیات و روایات، و تجمیع قرائن، به بررسی عقلی مفاهیم پرداخته و تطابق این نظریه با متون دینی را ارزیابی کرده است.
نتایج پژوهش نشان میدهد که این نظریه در مقایسه با سایر دیدگاهها درخصوص فاعلیت الهی، بیشترین قرابت را با آموزههای دینی دارد و میتواند تبیین جامعی از نحوة فاعلیت خداوند ارائه دهد.
References:
- قرآن کریم.
- نهج البلاغه (1388). ترجمة محمدتقی جعفری. چ سوم. مشهد: آستان قدس رضوی.
- ابنترکه، علی بن محمد (1381). تمهید القواعد فی شرح قواعد التوحید. تصحیح و تعلیق حسن حسنزاده آملی. قم: الف.لام.میم.
- تمیمی آمدی. عبدالواحد بن محمد (1389). غررالحکم و دررالکلم. چ دوازدهم. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- حکاک، محمد (1391). فاعلیت خدا در نظر ملاصدرا و علامه طباطبائی. قبسات، 66، 109ـ128.
- رئیسی، انور و عرفانی، مرتضی (1395). فاعلیت خداوند از نظر سهروردی و ملاصدرا و مبانی فکری آنها در این مسئله. سومین کنگره بینالمللی فرهنگ و اندیشه دینی.
- سبزواری، ملاهادی (1384). شرح المنظومه. تعلیق حسن حسنزاده آملی. چ پنجم. قم: ناب.
- صدرالمتألهین (1981م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. چ سوم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- صدرالمتألهین (1380). المبدأ و المعاد. تصحیح و مقدمة سیدجلالالدین آشتیانی. چ سوم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- صدرالمتألهین (1386). مفاتیح الغیب. اشراف سیدمحمد خامنهای. تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
- صدرالمتألهین (1388). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه. حاشیة ملاهادی سبزواری. تصحیح و تعلیق سیدجلالالدین آشتیانی. چ پنجم. قم: بوستان کتاب.
- صدوق، محمد بن علی (1427ق). التوحید. تحقق سیدهاشم حسینی تهرانی. چ نهم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
- صدوق، محمد بن علی (1429ق). الخصال. تحقیق علیاکبر غفاری. چ هشتم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین (1428ق). نهایة الحکمة. تحقیق و تعلیق عباسعلی زارعی سبزواری. چ چهارم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین (1388). علی و فلسفة الهی. ترجمة سیدابراهیم علوی. چ چهارم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- طبرسی، احمد بن علی (1385). احتجاج. ترجمة بهراد جعفری. چ دوم. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- فارسینژاد، علیرضا و شکر، شکر (1395). واکاوی اقسام فاعل در مکتب صدرایی با تکیه بر آثار صدرالمتألهین و حاجی سبزواری. اندیشه دینی، 60، 135ـ156.
- قیصری، محمدداود (1386). شرح فصوص الحکم. به کوشش سیدجلالالدین آشتیانی. چ سوم. تهران: علمی و فرهنگی.
- کلینی، محمد بن یعقوب (1425ق). اصول الکافی. چ پنجم. تهران: اسوه.
- کبیر، یحیی و حجتخواه، حسین (1393). فاعلیت ایجادی از دیدگاه ملاصدرا و ابنسینا. فلسفه دین. 9 (8)، 1ـ28.
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
Gorjiyan, Mohammad Mahdi, Kord firuozjaee, YarAli, rezaei estakhrooeiye, mohsen.(2025) An Assessment of the Theory of Divine Agency through Manifestation in the Light of Religious Teaching. Ma`rifat Falsafi, 22(3), 77-96 https://doi.org/10.22034/marefatfalsafi.2025.5000543
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
Mohammad Mahdi Gorjiyan; YarAli Kord firuozjaee; mohsen rezaei estakhrooeiye."An Assessment of the Theory of Divine Agency through Manifestation in the Light of Religious Teaching". Ma`rifat Falsafi, 22, 3, 2025, 77-96
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
Gorjiyan, M, Kord firuozjaee, Y, rezaei estakhrooeiye, M.(2025) 'An Assessment of the Theory of Divine Agency through Manifestation in the Light of Religious Teaching', Ma`rifat Falsafi, 22(3), pp. 77-96
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
Gorjiyan, M, Kord firuozjaee, Y, rezaei estakhrooeiye, M. An Assessment of the Theory of Divine Agency through Manifestation in the Light of Religious Teaching. Ma`rifat Falsafi, 2025; 22(3): 77-96