Ma`rifat Falsafi, Volume 6, Issue 3, No 23, Year 2025 , Pages 213-262
جستارى در عقل نظرى و عقل عملى / محمّد هدایتى ـ محمّدعلى شمالى
Article Type:
Research
Writers:
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :جستارى در عقل نظرى و عقل عملى / محمّد هدایتى ـ محمّدعلى شمالى
Abstract:
«عقل»، حکمت، فلسفه، علم، و قوّه نفسانى در تفکرات فلاسفه یونان به «نظرى» و «عملى» تقسیم شده است. برخى دانشمندان مسلمان ماهیت عقل نظرى و عقل عملى را یکى دانسته، و هر دو را از سنخ درک و تعقّل پنداشته اند؛ با این تفاوت که مُدرَک اولى از امور دانشى، و مُدرَک دومى از امور کنشى است. حتى برخى بخش پذیرى براساس مُدرک و متعلّق را نیز صحیح ندانسته، و درک هر دو را به عقل نظرى سپرده اند. همچنین، بعضى معتقدند: یکى از سنخ درک، و دیگرى از جنس عمل و فعل به شمار مى رود؛ آن گاه تعامل این دو با یکدیگر منجر به آمیختگى علم و عمل مى شود. عقل عملى در دیدگاه مشهور، با تروّى در ادراکات نظرى، به جزئیات منتقل مى شود و قواى نفس را براى عمل راهنمایى و تحریک مى کند. براساس مبناى مشهور، انسان در سایه عقل نظرى به معارف و علوم روى مى آورد و با کسب بصیرت، حقایق عالم را مى یابد؛ چنان که به کمک عقل عملى، به نظم و ترتیب امور زندگى مى پردازد و حالات شخصى و روابط اجتماعى خود را سامان مى دهد. همین تنظیم حالات، و تهذیب درون، زمینه شناخت عالى تر و صحیح تر را فراهم مى آورد. هرچند در نظر برگزیده، به جاى عقل عملى، براى ایجاد انگیزه و تحریک قوا، قلب را معرفى مى کنیم و از جایگاه مهم آن سخن به میان مى آوریم.
References:
- ـ ابن سینا، الاشارات و التنبیهات، مع شرح الخواجه نصیرالدین الطوسى و المحاکمات لقطب الدین محمّدبن محمّد الرازى، تهران، مؤسسه مطبوعات دینى، 1422ق.
- ـ ـــــ ، الاشارات و التنبیهات، مع شرح نصیرالدین طوسى، تحقیق سلیمان دینا، بیروت، مؤسسة النعمان، 1413ق.
- ـ ـــــ ، الالهیات من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن زاده آملى، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، 1418ق.
- ـ ـــــ ، الشفاء، قم، مکتبة آیة اللّه مرعشى نجفى، 1404ق.
- ـ ـــــ ، الطبیعیات من الشفاء، چ سنگى.
- ـ ـــــ ، المبدأ و المعاد، به اهتمام عبداللّه نورانى، تهران، دانشگاه تهران، 1363.
- ـ ـــــ ، النجاة من الغرق فى بحر الضلالات، تهران، دانشگاه تهران، چ دوم، 1379.
- ـ ـــــ ، حدود یا تعریفات، ترجمه محمّدمهدى فولادوند، تهران، سروش، چ دوم، 1366.
- ـ ارسطو، درباره نفس، ترجمه على مراد داورى، تهران، حکمت، چ چهارم، 1378.
- ـ ـــــ ، متافیزیک (مابعدالطبیعه)، ترجمه شرف الدین خراسانى، تهران، گفتار، 1366.
- ـ اصفهانى، راغب، تفصیل النشأتین و تحصیل السعادتین، مشهد، آستان قدس رضوى، 1419ق.
- ـ اصفهانى، محمّدحسین، نهایة الدرایة، بیروت: مؤسسه آل البیت(ع)، 1418ق.
- ـ الاسعد، عبداللّه، دروس فى علم النفس الفلسفى، قم، سیدة المعصومة، 1428ق.
- ـ بحرانى، ابن میثم، شرح على المائة کلمة لامیرالمؤمنین (ع)، قم، جامعه مدرسین، چ سوم، 1427ق.
- ـ بغدادى، ابوالبرکات، المعتبر فى الحکمه، اصفهان، دانشگاه اصفهان، چ دوم، 1415ق.
- ـ بغدادى، سعیدبن هبة اللّه، الحدود و الفروق، قم، مجمع البحوث الاسلامیة، 1416ق.
- ـ بهشتى، احمد، تجرید، شرح نمط هفتم از کتاب الاشارات و التنبیهات، قم، بوستان کتاب، 1385.
- ـ تهانوى، محمّدعلى بن على، کشاف اصطلاحات الفنون، هند، چاپ کلکته، بى تا.
- ـ جوادى آملى، عبداللّه، شریعت در آینه معرفت، تهران، رجاء، 1372.
- ـ حائرى، مهدى، سفر نفس، تقریرات مهدى حائرى، به کوشش عبداللّه نصرى، تهران، نقش جهان، 1380.
- ـ ـــــ ، کاوش هاى عقل عملى، تهران، موسسه حکمت و فلسفه ایران، چ دوم، 1384.
- ـ خوانسارى، آقاجمال، الحاشیة على الشفا (الطبیعیات)، قم، کنگره بزرگداشت آقاحسین خوانسارى، 1378.
- ـ ـــــ ، الحاشیة على الشفاء (الالهیات)، قم، کنگره بزرگداشت مرحوم آقاحسین خوانسارى، 1378.
- ـ داناسرشت، اکبر، ترجمه کتاب روان شناسى شفا، تهران، چاپ خانه بانک بازرگانى، چ سوم، 1348.
- ـ رازى، فخر، المباحث المشرقیه، قم، بیدار، چ دوم، 1411ق.
- ـ سبزوارى، ملّاهادى، اسرار الحکم، تعلیقه ابوالحسن شعرانى، تهران، اسلامیه، 1351ش.
- ـ ـــــ ، رسائل حکیم سبزوارى، تعلیقه سید جلال الدین آشتیانى، قم، اسوه، چ دوم، 1376.
- ـ ـــــ ، شرح الاسماء او شرح دعاء الجوشن الکبیر، تهران، دانشگاه تهران، چ دوم، 1375.
- ـ ـــــ ، شرح المنظومه، تعلیقه حسن حسن زاده آملى، قم، ناب، 1422ق.
- ـ شهرزورى، محمّد، رسائل الشجرة الالهیة فى علوم الحقائق الربانیه، تهران، مؤسسه حکمت وفلسفه ایران، 1373.
- ـ شیرازى، سیدرضى، درس هاى شرح منظومه حکیم سبزوارى، تهران، حکمت، 1383.
- ـ طباطبائى، سید محمّدحسین، المیزان، قم، اسماعیلیان، چ پنجم، 1412ق.
- ـ عبید زاکانى، خواجه نظام الدین، اخلاق الاشراف، تهران، اساطیر، 1374.
- ـ غزالى، ابوحامد، احیاء العلوم الدین، بیروت، دار قتیبه، 1412ق.
- ـ ـــــ ، معیار العلم فى المنطق، تهران، دارالکتب العلمیة، 1410ق.
- ـ ـــــ ، مقاصد الفلاسفه، تحقیق سلیمان دینا، قاهره، دارالمعارف مصر، 1961م.
- ـ ـــــ ، میزان العمل، تهران، دارالکتب العلمیة، 1409ق.
- ـ فیاض لاهیجى، عبدالرزاق، گوهر مراد، تهران، سایه، 1383.
- ـ کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفه، ترجمه سید جلال الدین آشتیانى، تهران، سروش، چ دوم، 1368.
- ـ کاتبى قزوینى، على، حکمة العین، با شرح محمّدبن مبارکشاه بخارى، مشهد، دانشگاه فردوسى، 1353.
- ـ کردفیروزجایى، یارعلى، نوآورى هاى فلسفه اسلامى، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى، 1386.
- ـ کیاشمشکى، ابوالفضل، راز رستاخیز و کاوش هاى عقل نظرى، تهران، انجمن معارف اسلامى ایران، 1382.
- ـ مجلسى محمّدباقر، مرآة العقول، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ سوم، 1412ق.
- ـ مدرّسى، سید محمّدرضا، فلسفه اخلاق، تهران، سروش، چ دوم، 1376.
- ـ مرزبان، بهمنیاربن، التحصیل، تعلیقه مرتضى مطهّرى، تهران، دانشگاه تهران، چ دوم، 1375.
- ـ مسکویه، ابوعلى، تهذیب الاخلاق و تطهیرالاعراق، قم، بیدار، چ پنجم، 1413ق.
- ـ مصباح، محمّدتقى، شرح الهیات شفا، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى، 1382.
- ـ ـــــ ، فلسفه اخلاق، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل، چ سوم، 1386.
- ـ مطهّرى، مرتضى، مجموعه آثار، تهران، صدرا، 1378.
- ـ مظفّر، محمّدرضا، اصول الفقه، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، چ سوم، 1368.
- ـ مکارم شیرازى، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ پنجم، 1367.
- ـ ملّاصدرا (صدرالدین محمّدبن ابراهیم شیرازى)، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعه، تهران، دارالمعارف الاسلامیه، 1383ق.
- ـ ـــــ ، الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیه، با حواشى ملّاهادى سبزوارى و تحقیق سید جلال الدین آشتیانى، تهران، مرکز نشر دانشگاهى، چ دوم، 1360.
- ـ ـــــ ، المبدأ و المعاد، تصحیح سید جلال الدین آشتیانى، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، چ سوم، 1422ق.
- ـ ـــــ ، شرح الهدایة الاثیریه، بیروت، مؤسسة التاریخ العربى، 1422ق.
- ـ ـــــ ، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، داراحیاء التراث العربى، چ چهارم، 1410ق.
- ـ نراقى، ملّا محمّدمهدى، جامع السعادات، بیروت، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، چ ششم، 1408ق.
- ـ ـــــ ، شرح الالهیات من کتاب الشفاء، قم، کنگره محققان نراقى، 1380.
- ـ نصرى، عبداللّه، مبانى انسان شناسى در قرآن، تهران، مؤسسه مرحوم فیض، 1372.
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
Hedayati, Mohammad, Shemali, Mohammad ali.(2025) جستارى در عقل نظرى و عقل عملى / محمّد هدایتى ـ محمّدعلى شمالى. Ma`rifat Falsafi, 6(3), 213-262
Mohammad Hedayati; Mohammad ali Shemali."جستارى در عقل نظرى و عقل عملى / محمّد هدایتى ـ محمّدعلى شمالى". Ma`rifat Falsafi, 6, 3, 2025, 213-262
Hedayati, M, Shemali, M.(2025) 'جستارى در عقل نظرى و عقل عملى / محمّد هدایتى ـ محمّدعلى شمالى', Ma`rifat Falsafi, 6(3), pp. 213-262
