معرفت فلسفی

از مهم‌ترین مبانی نظریات هنر، مبانی معرفت‌شناختی است که باعث تفاوت این نظریات می شود. توجه به این مبانی به درک عمیق‌تر از ماهیت هنر، کارکردهای آن و رابطه آن با حقیقت، زیبایی و تجربه انسانی در هنر منجر می‌شود. یکی از عمیق‌ترین و جامع‌ترین نظام‌های فلسفی که می‌تواند چارچوبی متقن برای تحلیل هنر ارائه دهد، حکمت متعالیه است. در این نوشتار سعی شده است تا به روش تحلیلی- توصیفی و با استناد به مطالعات کتابخانه‌ای مبانی معرفت شناختی نظریه هنر بررسی شود. بر اساس حکمت متعالیه قوای نفسانی متعددی مانند حس، خیال، وهم و عقل، در ادراک و خلق اثر هنری دخیل هستند که قوه خیال متصل انسان بیشترین نقش را در این زمینه ایفا می‌کند و عنصر اصلی در خلاقیت هنری به شمار می‌آید. خیال با شهود صور از عالم مثال است که زمینه خلق اثر هنری را فراهم می‌کند. از دیگر سوی عدم نسبیت معرفت‌شناختی در این دیدگاه راه را برای ارزش‌گذاری و تعیین معیار مشخص هنری هموار می‌کند. حکمت متعالیه هنر را هم واقع‌نما دانسته و هم بازنمایى، بیان‌گرایی، احساس‌گرایی، نمادگرایی، ابداع و صورت¬گرایى را در جهت رشد انسانی با یکدیگر آمیخته و همه آن‌ها را در نظامی منسجم با نام «نظریه مرآتی» هنر، ارائه می‌دهد.