معرفت فلسفی

نخستین سخن

«الحمدللّه الذی هو ربُّ کل شیء و الهُ کلِ شیء و خالقُ کلِ شیء و صانعُ کلِ شیء و قبل کلِ شیء و بعد کلِ شیء و فوق کلِ شیء و عالمٌ بکل شیء و قادرٌ علی کلِ شیء و یبقی و یفنی کلُ شیء.»

به فضل الهی و الطاف حجج طاهرین ـ سلام اللّه علیهم اجمعین ـ این شماره از معرفت فلسفی نیز با مقالاتی در باب فلسفه، معرفت شناسی، دین شناسی و فلسفه حقوق سامان یافته است که به اختصار اهم محورها، موضوعات و مسائل مطرح در مقالات آن را مرور می کنیم:

در مقاله «حرکت جوهری و تجدّد امثال، تأمّلات و پرسش ها» نویسنده محترم ابتدا به معرفی حرکت، قوّه و فعل و پاسخ این پرسش که «آیا حرکت ممکن است؟» پرداخته، و پس از بیان شبهه عدم بقای موضوع و عدم بقای نوع، نظریه حرکت جوهری ملّاصدرا را معرفی کرده و به شبهات آن پاسخ گفته است. در ادامه وی براهین اثبات حرکت جوهری را بیان نموده و لوازم و نتایج حرکت جوهری را برشمرده و چنین آورده است که: «بدین سان، ملّاصدرا بر پایه اصالت وجود به نظریه حرکت جوهری می رسد که بر اساس آن توفیق می یابد تفسیر نوینی از عالم ارائه دهد و گره از معضلاتی همچون حقیقت وجود، حقیقت عالم طبیعت و وحدت آن، ثبات و تغییر و ارتباط ثابت و متغیر، حدوث و قدم و ارتباط حادث و قدیم، زمان، حدوث جسمانی نفس و سیر تکاملی آن و حشر انسان بگشاید.» وی در پایان مقاله پرسش ها و تأمّلات خود را درباره براهین مذکور بیان نموده و درباره تجدّد امثال به تفصیل قلم زده است.

چرا علوم را از هم جدا می کنند؟ ملاک این مرزبندی چیست؟ در علوم برهانی ملاک تمایز کدام است؟ نویسنده محترم مقاله «ملاک تمایز علوم برهانی» در پی آن است که به این پرسش ها،به ویژه پرسش اخیر، پاسخ گوید. وی ابتدا سه ملاک الف) روش؛ ب) غایت؛ ج) موضوع را به مثابه ملاک های عام مرزبندی معرفی کرده و پس از آن با بررسی نظریه امام خمینی(قدس سره) و نظریه علّامه طباطبائی(قدس سره) درباره موضوع علم، و بیان نکاتی درباره حقیقت علوم برهانی، اثبات می کند که ملاک تمایز علوم برهانی موضوعات آنهاست. در پایان این مقاله، به این بحث پرداخته شده است که آیا در مقام تدوین علوم، باید به توصیف علوم موجود پرداخت یا باید با معیاری معقول تدوینی نوین ارائه کرد؟

نویسنده محترم مقاله «حواس باطنی از منظر معرفت شناسی» ابتدا به جایگاه و نقش حواس باطنی در میان قوای ادراکی و تعریف حواس باطنی و ارائه طبقه بندی و انواع حواس باطنی اشاره کرده و پس از آن، تمایز قوای ادراکی و همکاری میان آنها را بازگو کرده است. وی در ادامه حسّ مشترک و کارکردها و قلمرو آن را بیان نموده و تمایز حسّ مشترک و حواس ظاهری را توضیح داده و قوّه تخیّل و خطاپذیری ادراکات خیالی را به بحث کشیده است. نقش حافظه، جایگاه حافظه در روان شناسی، گستره حافظه در معرفت شناسی و خطاپذیری حافظه و تولیدکنندگی آن از دیگر مباحث مهم این مقاله است.

در مقاله «دان کیوپیت و دین» نویسنده محترم ضمن ارائه و تشریح آرای دان کیوپیت در باب معرفت بخشی گزاره های دینی و برخی باورهای دینی و متدینان، به نقد و بررسی آنها پرداخته است. به نظر وی تناقض گویی، مغالطه کاری، خروج از جاده انصاف و تعمیم ناروای احکام صادق درباره مسیحیت به اسلام، از مهم ترین نقاط ضعف و کاستی در آرای دان کیوپیت است.

قانون طبیعی چیست؟ چه تفاوتی با حقوق طبیعی دارد؟ نقش آن در فلسفه حقوق یونان باستان چه بوده و چه تطوراتی یافته و نقاط قوت و ضعف آن کدام است؟ این پرسش ها اهم محورهای بحث در مقاله «قانون طبیعی و نقش آن در فلسفه حقوق یونان باستان» را تشکیل می دهند. نویسنده محترم مقاله ابتدا ضمن بیان پیشینه قانون طبیعی در غرب، این نکته را خاطرنشان می گردد که اولا، در میان اندیشمندان مسلمان بحث «قانون طبیعی» با حفظ عنوان و قلمرو خاص آن سابقه مشخص و مستقلی ندارد. ثانیاً، میان قانون طبیعی و حقوق طبیعی خلط شده است. وی در ادامه با بیان واژه شناسی قانون طبیعی، به تقسیم بندی های این قانون در فلسفه غرب پرداخته و نظریات موجود در یونان باستان در این زمینه را معرفی کرده است. در پایان این مقاله آمده است که: «وجه تسمیه "قانون طبیعی" در هیچ یک از آثار متفکران یونان باستان روشن نیست... به بیان دیگر، محتوای قانون طبیعی امری مبهم است... حتی رواقیان نیز که پیش از اسلاف خود درباره قانون طبیعی توضیح داده اند و آن را به زیستن مطابق طبیعت یا زندگی بر طبق احکام عقل تفسیر نموده اند، هرگز مراد خویش را از طبیعت یا حکم عقل بیان نکرده اند.

در اینجا از همه دانشوران ارجمندی که آثار آنان در این شماره عرضه شده است و همه سروران گرانمایه ای که به دلایلی نتوانستیم از آثارشان بهره بگیریم، صمیمانه تشکر نموده و بر این نکته تأکید میورزیم که نقدها و پیشنهادهای عالمانه و مشفقانه خوانندگان فرهیخته را پاس داشته، راهنمای راه خویش قرار خواهیم داد. با تشکر

سردبیر