بررسي و نقد نفس‌الامر از نگاه علامه طباطبائي

سال بيستم، شماره چهارم، پياپي 80، تابستان 1402، ص 39ـ50
 

نوع مقاله: پژوهشي
* سينا علوي‌تبار/ استادیار گروه حكمت و مطالعات اديان جامعۀ المصطفی العالمیه     alavitabar@mailfa.com 
حبيب‌الله دانش شهرکي/ دانشيار گروه كلام و فلسفه اسلامي دانشگاه قم     daneshshahraki@qom.ac.ir
دريافت: 18/10/1401       پذيرش: 10/02/1402
چکيده
يکي از ابتکارات فلسفي علامه طباطبائي تبيين جديد ایشان از بحث نفس‌الامر است. ايشان با رد نظريه عقل فعالِ محقق طوسي و نفس الشيء محقق لاهيجي و حکيم سبزواري و همين‌طور با رد انحصار نفس‌الامر در قضاياي عدمي قائل مي‌شوند که نفس‌الامر همان ثبوت اعمي است که نفس در دو مرتبه و با دو توسعه به صورت اضطراري آن را اعتبار مي‌کند و اين اعتبار از سنخ اعتبار عقلي است. اين ثبوت اعم، مرادف با وجود اعم بوده و شامل وجود‌هاي خارجي و ذهني و اعتباري است و مطابَق تمام قضاياي صادق در اين ثبوت اعم محقق هستند و ملاک صدق و کذب تمام قضاياي ماهوي و غيرماهوي تطابق با همين ثبوت اعم است. در اين مقاله برآنيم علاوه بر ارائه تبييني صحيح و روشن از نظر علامه طباطبائي و رد نظريه عقل فعال و نفس الشيء، تفاوت نظر علامه و مشهور وضوح بيشتري بيابد؛ چراکه علامه طباطبائي برخلاف مشهور، با تأمل در اصالت وجود، مطابَق حقيقي و خارجي داشتن قضاياي ماهوي و قضايي را که متشکل از معقولات ثاني هستند انکار می‌کند و نفس‌الامر را منحصر در قضاياي عدمي و حقيقيه نمي‌کند. نظر علامه طباطبائي در عين استواري، اولاً از جامعيت کافي برخوردار نیست و شامل اعتبارات عقلايي و وهمي نمي‌شود و ثانياً چگونگي تطابق در اين نظريه از وضوح کافي برخوردار نيست. براساس نظريه مختار، نفس‌الامر همان وجود به معناي اعم است که شامل وجود حقيقي، وجود ذهني، وجود اعتباري عقلي و عقلايي و وهمي مي‌شود.
کليد‌واژه‌ها: نفس‌الامر، مطابَق قضايا، قضاياي عدمي، عقل فعال، نفس الشيء، علامه طباطبائي.