نقش عقل در فهم متون ديني از منظر علامه طباطبائي و شهيد مطهري

سال بيستم، شماره اول، پياپي 77، پاييز 1401، ص 95ـ106

نوع مقاله: پژوهشي
معصومه سميعي پاقلعه / دانشجوي دكتري کلام، فلسفه دين و مسائل جديد کلامي، دانشکده حقوق، الهيات و علوم سياسي، واحد علوم وتحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران    shhgtgi@yahoo.com
* علي ‌الله‌‌بداشتي/ دانشيار گروه فلسفه، دانشکده الهيات، دانشگاه قم، قم، ايران alibedashti@jmail.com     
محسن جوادي / استاد گروه فلسفه، دانشکده الهيات، دانشگاه قم، قم، ايران    javadi-m@qom.ac.ir
محمدمهدي نادري / استاديار گروه الهيات و فلسفه، دانشکده علوم انساني، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامي، آزادشهر، ايران    naderimm@yahoo.com
دريافت: 03/03/1401       پذيرش: 02/07/1401

چکيده
مسئله نقش عقل و محدوديت‌هاي آن در شناخت معارف دين، همواره مورد بحث بوده است. برخي معتقدند که عقل هيچ نقشي در شناخت معارف دين ايفا نمي‌کند و گروهي ديگر نيز براي عقل نقش‌هاي مختلفي به ‌صورت حداکثري و حداقلي در شناخت قائل‌اند. کاوش‌هاي مقاله حاضر، بررسي عقل از منظر علامه طباطبائي و شهيد مطهري است. بر پايه بازخواني مباني طراحي‌شده علامه، مسئله تعارض عقل و وحي اساساً منتفي است؛ زيرا عقل فلسفي عهده‌دار ارزيابي شروط سه‌گانه قطعيت وحي است. از‌اين‌رو، وحي غيرمطابق با عقل قطعي فلسفي عملاً به دايره ظنون کشانده شده، هيچ‌گاه وحي قطعي‌اي به‌ دست نخواهد آمد که با عقل قطعي در تعارض باشد؛ وحي ظني برجاي‌مانده نيز، به ‌دليل «ظهور لفظي» صلاحيت حجيت و تقدم بر رهاورد تجارب بشري، يعني فلسفه را نخواهد داشت. رويکرد فلسفي شهيد مطهري به پرسش از رابطه عقل و دين اين است كه نسبت عقل و دين از اساسي‌ترين مسائل حوزة معرفت ديني و فلسفي است که از ديرباز ذهن انديشمندان را به خود مشغول داشته و ديدگاه‌هاي متفاوتي را هم دامن زده است. نگاه شهيد مطهري به اصول دين به‌مثابه مدخلي عقلي بر ديگر اجزاء منظومه دين، جايگاه عقلي ويژه‌اي براي اصول دين ترسيم مي‌کند که به نوبه خود واجد ارزش فلسفي است.

کليدواژه‌ها: عقل، دين، فهم ديني، علامه طباطبائي، شهيد مطهري.