بررسي تحليلي اثبات تجرد برزخي نفس از طريق ثبات نفس و تغيير بدن از ديدگاه صدرالمتألهين

سال بيستم، شماره دوم، پياپي 78، زمستان 1401، ص 7ـ24

نوع مقاله: پژوهشي
* محمدرضا نورمحمدي / دانشجوي دکتري حکمت متعاليه مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)     mr.noormohammadi@chmil.ir
عبدالرسول عبوديت / استاد گروه فلسفه مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره)     marifat@qabas.net
دريافت: 18/05/1401       پذيرش: 22/10/1401
چکيده
تقسيم موجودات به مادي و مجرد ازجمله آموزه‌هاي فيلسوفان پيش از صدرالمتألهين است که گرچه مورد ‌پذيرش او نيز واقع شد، در چارچوب مباني فلسفي وي تفسير تازه‌اي يافت. وي با تقسيم تجرد به برزخي و عقلي، برخي ادلۀ فيلسوفان پيشين بر اثبات مغايرت نفس و بدن را براي اثبات تجرد برزخي نفس به کار برد که ازجمله آنها دليلي از ابن‌سيناست که بر ثبات نفس و تغيير بدن مبتني است. از اين استدلال مي‌توان دست‌کم سه تقرير ارائه داد که برخي از آنها در آثار صدرالمتألهين يافت مي‌شود. با تحليل استدلال، آشکار مي‌شود که در مقام به‌کارگيري استدلال يادشده به منظور اثبات تجرد نفس، همۀ فروض محتمل توسط فيلسوفان بررسي نشده است. درعين‌حال با نظر به برخي آرای فيلسوفان مي‌توان همچنان از اين دليل دفاع کرد. در نهايت گرچه اين دليل مستقيماً نوعي خاص از تجرد را ثابت نمي‌کند، از ديدگاه صدرالمتألهين بايد آن را صرفاً مثبت تجرد برزخي نفس تلقي كرد؛ چراكه به باور او فقط كساني از تجرد عقلي برخوردارند كه كلي را درك كنند و افراد بسيار اندكي قادر به درك كلي‌اند. پس ادله‌اي كه تجرد همه نفوس انساني را ثابت مي‌كنند، براساس ديدگاه صدرا، جز تجرد برزخي را شامل نمي‌شوند.

کليدواژه‌ها: صدرالمتألهين، نفس، بدن، تجرد برزخي، تجرد مثالي.