بررسي انتقادي نظريه صدرالمتألهين در باب نحوه وجود مجموع با تأکيد بر نظام مفاهيم در فلسفة وي

سال نوزدهم، شماره سوم، پياپي 75، بهار 1401، ص 41ـ56

نوع مقاله: پژوهشي
* آيسودا هاشم‌پور / دانشجوي دکتري حکمت متعاليه دانشگاه اصفهان     Aysooda.hashempour@gmail.com
محمد بيدهندي / دانشيار گروه فلسفه و کلام اسلامي دانشگاه اصفهان     Bidhendimohammad@yahoo.com 
دريافت: 24/03/1400                  پذيرش: 15/10/1400

چکيده
مجموع به ‌عنوان مفهومي منتزع از آحاد، از عناصر اساسي برخی مسائل فلسفي است که کيفيت التفات به آن و اعتقاد به نحوة وجودش، در گرو مسائل مهمي ازجمله چگونگي رويکرد به نظام مفاهيم، تفکيک و ويژگي‌هاي آن است. در نوشتار حاضر از مجراي تبيين نظام مفاهيم نزد صدرالمتألهين، يعني تفطن به مختصات معقولات ثاني فلسفی، ديدگاه اساسي وي در باب نحوة وجود مجموع ارائه می‌گردد و نظريه کل‌نگري در حکمت متعاليه با محوريت نظام مفاهيم امکان‌سنجي می‌شود. نظريه صدرا در باب نحوه وجود مجموع، از اشکالاتش بر براهين اثبات واجب و وجود اعداد نزد ابن‌سينا و سهروردي، قابل استنباط است. به اعتقاد صدرالمتألهين مجموع، فاقد وجود حقيقي است و درواقع چيزي جز آحاد موجود نیست؛ اما به‌ نظر مي‌رسد اين ديدگاه با مداقه‌اي در محکمات فلسفي صدرا و جايگاه نظام معقولات ثاني فلسفي نزد وي، با تناقضي آشکار روبه‌روست. به اعتقاد نگارندگان پژوهش حاضر مي‌تواند به ‌عنوان نخستين گام، ابواب غايت‌انگارانة اين نظريه را در فلسفة صدرا (به‌ويژه اخلاق فردي و اجتماعي آن) فتح کند.

کليدواژه‌ها: وجود حقيقي، مجموع، معقول ثاني، صدرالمتألهين.