عدم ضرورت علت غائی در پیدایش ممکنات؛ با تأکید بر دیدگاه استاد فیاضی

سال نوزدهم، شماره اول، پياپي 73، پاييز 1400، ص 65ـ78

نوع مقاله: پژوهشي

سيدعلی فياض / دانش‌پژوه دکتری فلسفه اسلامي مجتمع عالي امام خميني (قدس‌سره)    s.alifaiaz@gmail.com
* سيداحمد غفاری قره‌باغ / استاديار مؤسسة پژوهشي حکمت و فلسفة ايران    ghaffari@irip.ac.ir
دريافت: 99/11/6                  پذيرش: 1400/7/1

چکيده
درباره ضرورت و عدم ضرورت علت غائی، دو دیدگاه مطرح است: دیدگاه نخست آنکه در پیدایش موجودات مادی، وجود هر چهار قسم علت ضرورت دارند و در پیدایش موجودات مجرد، تنها وجود علت فاعلی و غائی، کافی‌اند. دیدگاه دوم ضمن تفکیک بين فاعل آگاه و ناآگاه، تنها وجود علت غائی را در فعل فاعل آگاه ضروری می‌داند. ولی هر دو دیدگاه قابل نقد هستند و ادله دو دیدگاه نمی‌توانند مدعی آنها را ثابت کنند، بلکه برهان بر عدم ضرورت علت غایی وجود دارد. لذا وجود علت غائی در پیدایش ممکنات ضرورتى ندارد، بلکه در پیدایش موجودات مادی تنها وجود علل مادی، صوری و فاعلي لازم‌اند؛ همان‌گونه که در پیدایش موجودات مجرد تنها حضور علت فاعلی کافی است. ازآنجاکه جهان‌بینی صحیح مبتنى بر اثبات علیت و معلولیت است، بحث از علیت و معلولیت امر ضروری است. بحث از ضرورت و عدم ضرورت علل و علت غائی نزد معلول، از عوارض بحث اصل علیت است.    
مقاله حاضر ضمن تبیین دو دیدگاه یادشده و بررسی و نقد ادله طرفين به این نتیجه می‌رسد که دیدگاه سوم یعنی عدم ضرورت علت غایی صحیح است. در این پژوهش از روش توصيفی ـ تحلیلی استفاده شده است.
کليدواژه‌ها: علت، غایت، علت غائی، معلول، ضرورت، ممکنات، استاد فياضی.