بازخوانی تعریف نفس براساس اصول نفس‎شناسی حکمت متعالیه

سال نوزدهم، شماره اول، پياپي 73، پاييز 1400، ص 7ـ20
 

نوع مقاله: پژوهشي
فهيمه شريعتي / استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد    Shariati-f@um.ac.ir
دريافت: 99/12/11                  پذيرش: 1400/6/30

چکيده
نفس‌شناسی صدرالمتألهين به جهت نوآوری‌هایی خاص مانند حرکت جوهری و حدوث جسمانی نفس به گونه‌ای متمایز تکون نفس و ارتباط با بدن و بقای نفس پس از بدن را تبیین کرده و از بسیاری چالش‌های نفس‌شناسی فلسفی دوگانه‌انگارانه عبور کرده است. نگاه به نفس در نفس‌شناسی حکمت متعالیه صدرالمتألهين هم از حیث ذات و هم از حیث تعلق به بدن بوده است. تعریف ناظر به حیث تعلقی نفس به بدن به طور کامل تبیین شده است، اما این تعریف را نمی‌توان برای نفس‌شناسی از حیث ذات نیز در نظر گرفت. تعریف برآمده از نفس‌شناسی مبتنی بر ذات چیزی شبیه به حدود اشیاست؛ میزان دور شدن از ماده به معنای فقدان‌ها و میزان تحقق ادراک در هر موجودی معرف نفس هر موجود و ویژگی‌های ممیزه آن نوع است که شامل همه موجودات جهان می‌شود و مبتنی بر سریان حیات و علم در همه اجزای جهان است. این نوع هویت‌بخشی به نفس هماهنگی کاملی با محتوای وحدت تشکیکی وجود، یگانه‌انگاری غیرفیزیکالیستی نفس و بدن، شواهد آیات و تجربه‌های بشر در علوم گوناگون دارد.
کليدواژه‌ها: صدرالمتألهین، حکمت متعالیه، نفس، تعریف، علم.