مسئله «زمان» در سه مرتبه سیر فلسفی صدرالمتألهين

سال نوزدهم، شماره اول، پياپي 73، پاييز 1400، ص 49ـ64

نوع مقاله: پژوهشي
* علی بابایي / دانشيار گروه فلسفه دانشگاه محقق اردبیلی     hekmat468@yahoo.com
سيدمختار موسوي / دكتري فلسفه و كلام اسلامي دانشگاه علامه طباطبائي     smm190@gmail.com
دريافت: 1400/1/27                  پذيرش: 1400/6/30

چکيده
محقق است که صدرالمتألهين در آثار خود، سه مرتبه سیر فلسفی اصالت ماهیت (یا مبنای قوم) اصالت وجود وحدت تشکیکی و اصالت وجود وحدت شخصی را تجربه کرده است. می‌بایست متناسب با این سه مرتبه از سیر، در مباحث تابع نیز تحولاتی صورت گرفته باشد؛ توجه به این تغییر، گره بسیاری از مسائل مربوط به دیدگاه حقیقی صدرالمتألهين و سازگاری یا ناسازگاری آموزه‌های درون‌نظامی صدرا را می‌گشاید. براساس پژوهش حاضر، در موضوع «زمان» نیز دیدگاه‌هایی بر مبنای هر سه سیر صدرالمتألهين مطرح شده و متناسب با هر سیری تحولی در مبحث زمان و مسائل پیرامونی آن روی داده است. این تحولات در چند حیطه تعریف زمان، امر ماهوی یا وجودی بودن زمان، برهان اثبات وجود زمان، امر متواطی یا مشکک بودن زمان، علت مباشر زمان، و حیطه سریان زمان و وجوه اشتراک و تفاوت آنها در سه مرتبه به نحو مطالعه تطبیقی درون‌سیستمی بررسی شده است.
کليدواژه‌ها: زمان، صدرالمتألهين، مراتب، وحدت شخصی، اصالت وجود، وحدت تشکیکی، اصالت ماهيت.