جبر فلسفي در انديشه محقق اصفهاني

سال هفدهم، شماره اول، پياپي 65، پاييز 1398

علیرضا کاوند / استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم     kavand@quran.ac.ir
محمدعلی اسماعیلی / دانشجوي دكتري فلسفه جامعة المصطفی العالمیة    mali.esm91@yahoo.com
حسن رضائی هفتادر / دانشیار پردیس فارابی دانشگاه تهران         Hrezaii@ut.ac.ir
دريافت: 21/09/97                  پذيرش: 10/05/98
چکيده
«جبر فلسفی» بیانگر جبرگرایی در سایه مسائل فلسفی همچون «تسلسل اراده‌ها»، «قاعده ضرورت سابق» و «تعلق اراده الهی به افعال ارادی انسان» است. محقق اصفهانی با ژرف‌نگری به تحلیل و ارزیابی این مسائل پرداخته و سازگاری این مسائل فلسفی با اختیار فاعل را اثبات کرده است. از رهگذر این جستار مشخص می‌شود که در اندیشه وی، معیار اختیاری بودن فعل، مسبوقیت آن به اراده است نه مسبوقیت اراده به اراده دیگر، تا تسلسل اراده‌ها لازم آید. قاعده ضرورت سابق نیز نه‌تنها با اختیار فاعل ناسازگار نیست، بلکه مؤید و مؤکد اختیار اوست. اراده الهی نیز به افعال ارادی انسان، مقید به اراده وی تعلق می‌گیرد. در نوشتار حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به دسته‌بندی، تنظیم، تبیین و ارزیابی دیدگاه محقق اصفهانی در مسئله جبر فلسفی پرداخته شده است.
کلیدواژه‌ها: جبر فلسفی، تسلسل اراده‌ها، ضرورت سابق، اراده الهی، محقق اصفهانی.
 

Philosophical Predestination in Muhaqqiq Isfahan’s Thought

Ali Reza Kakawand / Assistant Professor in University of the Sciences and Teachings of the Quran

                                                                                                                                    kavand@quran.ac.ir

Muhammad Ali Isma’ili / PhD Student of Islamic Philosophy in al-Mustafa International University

                                                                                                                                   mali.esm91@yahoo.com

Hassan Reza’ie Haftadar/ Associate Professor in Tehran University/ Farabi Complex Hrezaii@ut.ac.ir

Received: 2018/12/12 - Accepted: 2019/08/01

ABSTRCAT

“Philosophical predestination” states determinism in the light of philosophical issues such as “succession of wills”, the “rule of previous necessity”, and the “relation of divine will to the man’s volitional actions”. Muhaqqiq Isfahani has dealt with an analysis and evaluation of these issues with scrutiny and has proved the consistency of these philosophical issues with the agent’s free will. Through this study, it is clarified that in his thought, the criterion for an action’s being volitional is its being preceded by a will and not a will being preceded by another will, so that the succession of wills is necessary. The rule of previous necessity is not inconsistent with the agent’s free will; rather, it supports and confirms his free will. Similarly, the divine will is related to the man’s volitional actions limited by his will. In this article, Muhaqqiq Isfahani’s view regarding the philosophical predestination has been categorized, adjusted, explained and evaluated with a descriptive-analytical method.

KEY WORDS: philosophical predestination, successions of wills, previous necessity, divine will, Muhaqqiq Isfahani.