معرفت فلسفی

اختلاف و تقابل میان قضایای متحد در محکومٌ علیه و محکومٌ به و نسبت حکمیه، یکی از احکام قضایا و بررسی نسبت‎های میان قضایا از جهت تلازم یا تعاند است که بر اساس آن، مربع تقابل شکل می گیرد. این مسئله از اساسی‎ترین مباحث در منطق استدلال به شمار می‎آید که از آغاز تدوین منطق ارسطویی و منطق رواقی، کانون توجه منطق‎دانان بوده است. ارسطو، تقابل قضایا را به تقابل در صدق اختصاص داده، آن را به تقابل ایجاب و سلب معرفی می کند. وی تقابل حملیات را مطرح و آن را به تضاد و تناقض تقسیم می‎کند. منطق‎دانان مسلمان، تقابل گزاره‎ها را در مقابل تداخل گزاره‎ها و آن دو را از اقسام اختلاف قضایا به شمار آورده اند. ایشان تقابل را اعم از تقابل در صدق و تقابل در کذب می دانند؛ به همین سبب، دخول تحت تضاد را به مصادیق تقابل قضایا افزوده‎اند. رواقیان علاوه بر تصریح به تناقض که از مصادیق تقابل ایجاب و سلب است، به تقابل میان جهات صدق مانند تقابل ضرورت با ناضرورت و تقابل امکان با امتناع نیز پرداخته‎اند. تفاوت معنایی و مصداقی تقابل در سخنان منطق‎دانان که موجب تفاوت تشکیل مربع تقابل است، ضرورت بررسی معانی و مصادیق مختلف تقابل و چگونگی شکل‎گیری مربع تقابل بنابر هر کدام را آشکار می‎سازد.