مقام فوق تجرد عقلي نفس از ديدگاه صدرالمتألهين، امام خميني ره و علامه حسن‌زاده آملي

سال پانزدهم، شماره سوم، پياپي 59، بهار 1397

محسن موحدي اصل / دانشجوي دكتري فلسفه و كلام اسلامي دانشگاه قم    movahedi114@yahoo.com 
احمد عابدي / دانشيار گروه فلسفه دانشگاه قم
دريافت: 01/07/96                  پذيرش: 26/12/96
چکیده
بحث از مقام فوق تجرد نفس، یکی از مهم‌ترین مباحث، در معرفت نفس انسانی است. در این نوشتار مسئله را طبق مبنای هستی‌شناسی مؤسس حکمت متعالیه، صدرالمتألهین مطرح می‌کنیم و به شرح ادله نقلی آن توسط فیلسوف و عارف برجسته پیرو مکتب او، امام خمینی ره می‌پردازیم. سپس براهین و ادله عقلی علامه حسن‌زاده آملی را در این زمينه بررسي می‌کنیم. این نظریه، عبارت است از تجرد نفس از ماهیت. ماهیت حکایت از حد و قصور شیء و ضعف و نقص آن دارد، حال اینکه نفس را حد یقف نیست. ازاین‌رو حد منطقی برای او نیست، هرچند او را نسبت به مافوقش حد به معنای نفاد است.    
این نظریه آنچنان شریف است که همه مبانی حکمت صدرایی، اعم از اصالت وجود، وحدت وجود، تشکیک وجود، حرکت جوهری و اتحاد عاقل و معقول را به صورت سلسله‌ای زنجیروار، به هم پیوند می‌دهد و باید دانست شناخت نفس در این مقام، بدون فهم این مبانی میسر نیست. نفس، در این مقام ار ويژگي‌هايي همچون وحدت حقه ظلیه، خلیفة‌الهی و مقام اتصال بین ماسوی‌الله و حق‌تعالی برخوردار می‌شود.
کلیدواژه‌ها: تجرد از ماهیت، فوق تجرد، نفس، حرکت جوهری، خلیفة‌الهی، وحدت حقه ظلیه.