سال پانزدهم، شماره سوم، پياپي 59، بهار 1397

محسن موحدي اصل / دانشجوي دكتري فلسفه و كلام اسلامي دانشگاه قم    movahedi114@yahoo.com 
احمد عابدي / دانشيار گروه فلسفه دانشگاه قم
دريافت: 01/07/96                  پذيرش: 26/12/96
چکيده
بحث از مقام فوق تجرد نفس، يکي از مهم‌ترين مباحث، در معرفت نفس انساني است. در اين نوشتار مسئله را طبق مبناي هستي‌شناسي مؤسس حکمت متعاليه، صدرالمتألهين مطرح مي‌کنيم و به شرح ادله نقلي آن توسط فيلسوف و عارف برجسته پيرو مکتب او، امام خميني ره مي‌پردازيم. سپس براهين و ادله عقلي علامه حسن‌زاده آملي را در اين زمينه بررسي مي‌کنيم. اين نظريه، عبارت است از تجرد نفس از ماهيت. ماهيت حکايت از حد و قصور شيء و ضعف و نقص آن دارد، حال اينکه نفس را حد يقف نيست. ازاين‌رو حد منطقي براي او نيست، هرچند او را نسبت به مافوقش حد به معناي نفاد است.    
اين نظريه آنچنان شريف است که همه مباني حکمت صدرايي، اعم از اصالت وجود، وحدت وجود، تشکيک وجود، حرکت جوهري و اتحاد عاقل و معقول را به صورت سلسله‌اي زنجيروار، به هم پيوند مي‌دهد و بايد دانست شناخت نفس در اين مقام، بدون فهم اين مباني ميسر نيست. نفس، در اين مقام ار ويژگي‌هايي همچون وحدت حقه ظليه، خليفة‌الهي و مقام اتصال بين ماسوي‌الله و حق‌تعالي برخوردار مي‌شود.
کليدواژه‌ها: تجرد از ماهيت، فوق تجرد، نفس، حرکت جوهري، خليفة‌الهي، وحدت حقه ظليه.