تبيين و بررسي يقين معرفتي در راه استقراييِ شهيد سيدمحمدباقر صدر

سال پانزدهم، شماره دوم، پياپي 58، زمستان 1396

محمد محمدرضایی / استاد گروه فلسفه دین و فلسفه اسلامی دانشگاه تهران (پردیس فارابی)         mmrezai391@yahoo.com

سیده حورا موسوی / کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران (پردیس فارابی)

دريافت: 23/6/ 95                  پذيرش: 2/2/96

چکیده

معرفت‌شناسی صدری راه‌حل عقل‌گرایان را در بازگشت استقرا به تجربه و قیاس، و همچنین راه‌حل تجربه‌گرایان را نقد کرده است و مبنای استقرایی خود را بر اساس مکتب ذاتی معرفی می‌كند كه بر پاية آن از راه توالد ذاتی، معرفت بشری پس از تصدیق‌‌های احتمالی به یقین موضوعی و نه منطقی، در راه استقرا خواهد رسید. دلیل استقرایی شهید صدر بر اساس گذر از دو مرحله تفسیر می‌شود: مرحلة رسیدن به درجات احتمالی و تقویت آن براساس علم اجمالی تا بالاترین درجه‌ احتمال که مرحله‌ای استنباطی است و مرحله‌ رسیدن به یقین که از راه توالد ذاتی با شرایط منطق ذاتی به دست می‌آید. در مرحله‌ دوم درجة تصدیق احتمالِ قوی به ‌یقین مي‌رسد. این تبدیل بر اساس اصلی بدیهی صورت می‌گیرد و ملاک صدق بداهت این اصل و تمایز آن با بداهت وهمی، هماهنگی با ديگر یقین‌های موضوعی از جمله اصل علم اجمالی و اصل امتناع ترجیح بلامرجح مطرح شده است. در بخش ارزیابی معرفت‌شناسانة دیدگاه شهید صدر و با پرهیز از کلی‌گویی و روانی خواندن مکتب صدری، با توجه به اشکالاتی که به مبناگروی معتدل شهید صدر در مکتب ذاتی وارد است و به‌ويژه با نظر به ملاک صدقی که آن را به انسجام‌گروی سوق داده، به نظر رسید معرفت‌شناسی صدری به‌رغم موفقیتی که در تبیین مرتبه تصدیقی احتمالی و همچنین دخیل دانستن فاعل ‌شناسا در تصدیق داشته، در واقع‌نمایی یقین موضوعی موفق نيست و اشکالاتی اساسی به آن وارد است.

کلیدواژه‌ها: یقین موضوعی، استقرا، توالد ذاتی، مبناگرایی معتدل.