معاد جسماني ـ روحاني در ترازوي عقل نقدي بر منكران معقوليت معاد جسماني ـ روحاني

سال پانزدهم، شماره اول، پياپي 57، پاييز 1396

علیرضا کرمانی / دانشيار مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني ره                                        Kermania59@yahoo.com

دريافت: 6/9/95 ـ پذيرش: 16/2/96

چکیده

بيشتر متفکران مسلمان، به معاد، با کیفیتی جسماني ـ روحانی باور دارند. باور به معاد با بدنی جسمانی حتی به نحو تقلید از شریعت، اثبات معقولیت یا عقل‌ستیز نبودن این آموزه را پیش‌شرط دارد. قائلان به انحصار معاد در شكل روحانی یا معتقدان به معاد با جسمی مثالی، پذیرش معاد با بدنی عنصری را با محذوراتی عقلی همچون محذور تناسخ و عبث بودن بدن عنصری در آخرتْ روبه‌رو دیدند. اشکالات فلسفی‌ای از این دست، عمدتاً مبتنی بر علم‌النفسی است که یا قائل به روحانیة الحدوث بودن نفس و رابطه‌ای از سنخ اضافة مقولی بین نفس و بدن است و یا از رابطة شأن و ذی‌شأن بودن بدن و نفس غفلت کرده است. در این مقاله كوشيده‌ايم با روشی توصیفی تحلیلی تبیین كنيم که با تحلیلی خاص از رابطة نفس و بدن، نه محذور تناسخ سینوی (وجود دو نفس در یک بدن) و نه محذور تناسخ صدرایي (بالقوه شدن امر بالفعل) لازم می‌آید. در این تبیین، حقیقت انسان نه روح مجرد است و نه بدن مادی؛ بلکه وجودی جامع همة این مراتب است و لذا اگر بناست در عالم آخرت، انسانْ عود کند، با این دو بُعد عنصری و روحانی خواهد بود.

کلید‌واژه ها: معاد، معاد جسمانی، معاد عنصری، معاد روحانی، تناسخ، معقولیت.