تکامل و پویایى انسان اخروى در چشم انداز صدرائى
Article data in English (انگلیسی)
سال نهم، شماره چهارم، تابستان 1391، 41ـ70
سیدمهدى امامى جمعه*
منصوره السادات وداد**
چکیده
با توجه به اینکه از نظر فلسفى عوالم اخروى خالى از هرگونه ماده و قوه انفعالى است، حرکت و تغییر که به معناى از قوه به فعل شدن است، در آن عوالم بى معناست. تکامل نیز چون قرین با حرکت است، همین حکم را خواهد داشت؛ اما ملّاصدرا در عباراتى از تبدلات و استکمالات اخروى سخن مى گوید. این مقاله به دنبال یافتن منظور ملّاصدرا از چنین عباراتى است. پاسخ به این پرسش، چشم انداز کلى ملّاصدرا به عالم آخرت و نظام آن را روشن مى سازد. بنابراین در این نوشتار سخنان وى را در این زمینه بررسى کرده و روشن ساخته ایم که از نظر وى لزوما در معناى تکامل و تغییر، حرکت لحاظ نمى شود، بلکه او از آنها معنایى اعم از حرکت دارد. سرانجام بنابر این مبانى، امکان تکامل و تغییرات دفعى و نیز استکمالات علمى و وقوع آنها در آخرت روشن شده است. بر اساس این دیدگاه باید گفت فلسفه زندگى انسان با بى حدى گره خورده است، تا آنجاکه حتى در بهشت اخروى، سیر به سوى حضرت حق و بى نهایت مطلق با شتابى بیشتر خواهد بود.
کلیدواژه ها: نفس انسان، حرکت، تغییر، تکامل، عوالم اخروى، ملّاصدرا، حکمت متعالیه.
-----------------------
* دانشیار گروه الهیات دانشگاه اصفهان. m.amami@ltr.ui.ac.ir
** کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامى دانشگاه اصفهان. M_svedad@yahoo.com
دریافت: 4/10/90 پذیرش: 19/4/91.
- ـ آشتيانى، سيد جلالالدين، شرح بر زاد المسافر، چ سوم، قم، دفتر تبليغات اسلامى، 1381.
- ـ حسنزاده آملى، حسن، انه الحق، قم، قيام، 1373.
- ـ طباطبائى، سيد محمدحسين، بداية الحكمه، ترجمه على شيروانى، چ ششم، قم، دارالعلم، 1380.
- ـ ـــــ ، نهاية الحكمه، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، 1424ق.
- ـ ملّاصدرا، اسرار الآيات، تهران، انجمن حكمت و فلسفه، 1360.
- ـ ـــــ ، الحاشية على الهيات الشفاء، قم، بيدار، بىتا.
- ـ ـــــ ، الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، چ سوم، بيروت، دار احياء التراث، 1981م.
- ـ ـــــ ، الشواهد الربوبية فى المناهج السلوكية، چ دوم، مشهد، المركز الجامعى للنشر، 1360.
- ـ ـــــ ، العرشية، تهران، مولى، 1361.
- ـ ـــــ ، المبدأ و المعاد، تهران، انجمن حكمت و فلسفه ايران، 1354.
- ـ ـــــ ، المظاهر الالهية فى اسرار العلوم الكمالية، تهران، بنياد حكمت صدرا، 1387.
- ـ ـــــ ، ايقاظ النائمين، بىجا، انجمن اسلامى حكمت و فلسفه ايران، بىتا.
- ـ ـــــ ، تفسير القرآن الكريم، چ دوم، قم، بيدار، 1366.
- ـ ـــــ ، زاد المسافر، چ سوم، قم، دفتر تبليغات اسلامى، 1381.
- ـ ـــــ ، سه رسائل فلسفى، چ سوم، قم، دفتر تبليغات اسلامى، 1387.
- ـ ـــــ ، شرح الهداية الاثيرية، بيروت، مؤسسة التاريخ العربى، 1422ق.
- ـ ـــــ ، شرح أصول الكافى، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگى، 1366.
- ـ ـــــ ، مجموعه رسائل فلسفى، تهران، حكمت، 1375.
- ـ ـــــ ، مجموعة الرسائل التسعة، تهران، بىنا، 1302ق.
- ـ ـــــ ، مفاتيح الغيب، تهران، مؤسسه تحقيقات فرهنگى، 1363.
- ـ موسوى خمينى، سيدروحاللّه، تقريرات فلسفه امام خمينى، تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، 1381.