معرفت فلسفی، سال بیست و یکم، شماره سوم، پیاپی 83، بهار 1403، صفحات 99-114

    ﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ «واﻗﻊﮔﺮاﯾﯽ» و «ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ» و ﻧﻘﺪی ﺑﺮ اﺧﻼق ﻧﺴﺒﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ «اﻋﺘﺒﺎرﯾﺎت» ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ

    نوع مقاله: 
    پژوهشی
    نویسندگان:
    ✍️ احسان ترکاشوند / استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه ملایر / torkashvand110@yahoo.com
    جمال سروش / استادیار گروه فلسفه اسلامی دانشگاه ملایر / jsoroush@chmail.ir
    مجتبی مصباح / دانشیار گروه فلسفه مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی / M-mesbah@Qabas.net
    doi 10.22034/marefatfalsafi.2024.2018973
    چکیده: 

    بررسی معانی مختلف واقع گرایی و نسبی گرایی اخلاقی نشان میدهد، نه هر واقع گرایی مثبت است و نه هر نسبی گرایی منفی. واقع گرایی دو معنای وجود شناختی و معرفت شناختی دارد، همانطور که نسبی گرایی در بحث وجودشناختی و معرفت شناسی مطرح میشود. چنانکه اعتباری نیز دست کم چهار معنا دارد: اعتباری در مقابل حقیقی، اعتباری در مقابل اصیل، اعتباری به معنای موجود وابسته و اعتباری به معنای اعتباریات عملیه. اگر چه نظریه اعتباریات علامه طباطبایی یکی از معانی نسبی گرایی محسوب میشود ولی باید توجه داشت چون ناظر به بحث وجودشناختی و علت و معلول بوده، پس بی ارتباط با اخلاق نسبی است، حتی اگر آن را در بحث معرفت شناسی هم وارد کنیم، از آنجا که اعتباریات با واقعیتی به نام کمال و سعات انسان یا همان قرب به خدا ارتباط برقرار میکند، به طوری که همه افعال اختیاری انسان اگر مطابق با کمال واقعی بوده باشد ارزشمند خواهند بود و این دانش نیز در فطرت همه انسانها به عنوان یک شناخت اصیل، عمومی و ثابت، وجود دارد، در زمره واقع گرایان قرار خواهد گرفت زیرا با دقت در معانی واقع گرایی و نسبی گرایی و نیز با توجه به نظریه اعتباریات علامه طباطبایی، میتوان گفت اعتباریات ایشان، از قبیل اعتباریات محض نیست بلکه ریشه در واقعیت دارد.

    Article data in English (انگلیسی)
    Title: 
    An Analysis of the Meanings of "Realism" and "Relativism" and a Critique of Moral Relativism as per Allameh Tabatabaii's Theory of "I'tibariyat"
    Abstract: 
    Examining the meanings of "realism" and "relativism" shows that not every realism is positive, nor is every relativism negative. Realism has two existential and epistemological meanings, just as relativism can be raised in the ontological and epistemological discussions. On the other hand, I'tibari (mentally-posited concepts) has at least four meanings: I'tibari versus real, I'tibari against genuine, I'tibari as dependent entity and I'tibari as practical consideration. Although, Allameh Tabatabaii's theory of "i'tibariyat" is reckoned as one case meaning of relativism, it is irrelevant to relative ethics, because it concerns ontology and causal relation. Even if we propose it in the field of epistemology, because "i'tibariyat" is tied up with a reality called "perfection" and "happiness" of man or "proximity to God", all voluntary acts of man, provided in accordance with real perfection, will be valuable. Such knowledge also exists in the innate nature of all human beings as an original, general and stable knowledge; Allameh Tabatabaii will thus be among the realists and supporters of the absolute ethics theory. By a close look into Allameh's theory of "i'tibariyat" from one side, and into the meanings of relativism and realism from another side, one may say that his theory of "i'tibariyat" is not purely mentally posited, rather it has a root in reality somehow.
    • نهج البلاغه، 1379، ترجمة محمد دشتی، قم، الهادی.
    • ترکاشوند، احسان، 1389، «تفسیری نو از اعتباریات علامه طباطبائی با نگاهی تطبیقی بر رساله اعتباریات و تفسیر المیزان»، معرفت فلسفی، ش 29، ص 25ـ54.
    • حاج‏محمدى، مرتضى، 1377، «نسبیت اخلاق از دیدگاه شهید مطهرى»، کیهان اندیشه، ش 81، ص 39ـ58.
    • داورى ‏اردکانى، رضا، 1363، ملاحظاتى در باب ادراکات اعتبارى، دومین یادنامه علامه طباطبائى، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
    • سروش، عبدالکریم، 1373، تفرج صنع، چ سوم، تهران، مؤسسه فرهنگى صراط.
    • صدرالمتألهین، 1423ق، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    • طباطبائى، سیدمحمدحسین، 1364، اصول فلسفه و روش رئالیسم، پاورقى مرتضى مطهرى، تهران، صدرا.
    • طباطبائى، سیدمحمدحسین، 1417ق، المیزان فى تفسیرالقرآن، بیروت، مؤسسة ‏الاعلمى.
    • طباطبائى، سیدمحمدحسین، 1362، رسائل سبعة، قم، بنیاد علمى و فکرى علامه طباطبائى.
    • طباطبائى، سیدمحمدحسین، 1416ق، نهایة الحکمة، چ سیزدهم، قم، جامعه مدرسین.
    • طباطبائى، سیدمحمدحسین، 1386، نهایة الحکمة، تعلیقه غلامرضا فیاضی، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    • لاریجانی، صادق، 1382، «الزامات عقلى و اخلاقى»، پژوهش‏هاى اصولى، ش 6، ص 7-25.
    • لاریجانی، صادق، بى‏تا، جزوه درسى فلسفه اخلاق، قم، مؤسسه تحقیقاتى و تعلیماتى امام صادق(ع).
    • مجمع عالی حکمت، 1398، دومین یادنامه علمی علامه طباطبائی (مقاله اعتباریات و نسبی‌گرایی).
    • مصباح، مجتبى، 1382، بنیاد اخلاق، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    • مصباح، مجتبى، 1389، «تحلیلی انتقادی بر اقسام و ادله نسبیت در اخلاق»، پژوهشنامه اخلاق، ش 9، ص 68-37.
    • مصباح، مجتبى و علی احمدی امین، 1398، «واقع‌گرایی و اخلاق لیبرال»، آیین حکمت، ش 42، ص30-7.
    • مصباح یزدی، محمدتقی، 1374، دروس فلسفه اخلاق، تهران، اطلاعات.
    • مصباح یزدی، محمدتقی،1393، مکاتب اخلاقی، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    • مطهرى، مرتضى، 1367، تعلیم و تربیت در اسلام، چ بیست‏وششم، تهران، صدرا.
    • مطهرى، مرتضى، 1366، مقالات فلسفى، تهران، حکمت.
    • مطهرى، مرتضى، 1363، نقدى بر مارکسیسم، تهران، صدرا.
    • Harman, Gilbert, 1977, The Nature of Morality, Oxford: Oxford University Press
    • Wong, David , 1998, Moral Relativism, ed. Edward Craig, Routledge Encyclopedia of Philosophy, London & NewYork: Routledge
    شیوه ارجاع به این مقاله: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    ترکاشوند، احسان، سروش، جمال، مصباح، مجتبی.(1403) ﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ «واﻗﻊﮔﺮاﯾﯽ» و «ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ» و ﻧﻘﺪی ﺑﺮ اﺧﻼق ﻧﺴﺒﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ «اﻋﺘﺒﺎرﯾﺎت» ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ. فصلنامه معرفت فلسفی، 21(3)، 99-114 https://doi.org/10.22034/marefatfalsafi.2024.2018973

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    احسان ترکاشوند؛ جمال سروش؛ مجتبی مصباح."ﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ «واﻗﻊﮔﺮاﯾﯽ» و «ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ» و ﻧﻘﺪی ﺑﺮ اﺧﻼق ﻧﺴﺒﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ «اﻋﺘﺒﺎرﯾﺎت» ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ". فصلنامه معرفت فلسفی، 21، 3، 1403، 99-114

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    ترکاشوند، احسان، سروش، جمال، مصباح، مجتبی.(1403) 'ﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ «واﻗﻊﮔﺮاﯾﯽ» و «ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ» و ﻧﻘﺪی ﺑﺮ اﺧﻼق ﻧﺴﺒﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ «اﻋﺘﺒﺎرﯾﺎت» ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ'، فصلنامه معرفت فلسفی، 21(3), pp. 99-114

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    ترکاشوند، احسان، سروش، جمال، مصباح، مجتبی. ﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ «واﻗﻊﮔﺮاﯾﯽ» و «ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ» و ﻧﻘﺪی ﺑﺮ اﺧﻼق ﻧﺴﺒﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ «اﻋﺘﺒﺎرﯾﺎت» ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ. معرفت فلسفی، 21, 1403؛ 21(3): 99-114