علّیت؛ معقول اول یا ثانی؟
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
علّیت و معلولیت صفات حقیقهای هستند که در مقولات فکری، بسیار مهم و مبنایی تلقّی میگردند؛ چنانکه جستوجو و تفتیش زوایای آن تأسیس نظریاتی همچون «تشکیک در وجود» را به دنبال داشته است و در فلسفه ملّاصدرا نقش محوری دارد. بنابراین، شناخت تحلیلی، دقیق و برخاسته از متن واقع و تمییز بالذاتها و بالعرضها و بالتبعها از یکدیگر در این بحث، به گونهای شگرف در نتایج به دست آمده تأثیر میگذارد. یکی از عناوینی که در حیطه برخورد نیروی مدرک با واقع پدید آمده و شکل گرفته، «اوّلیت و ثانویت در معقولیت» است. این مقاله با الهام از سخنان صدرالمتألّهین، در پیجویی برای اثبات معقول اول بودن معنای وجود و به تبع آن، معنای علّیت و معلولیت برآمده، هرچند این طرح پیشنهادی مخالف رأی معروف در این باب است. نویسنده با هدف ارائه تصویری تحلیلی از ماهیت علّیت و معلولیت، به مباحثی همچون تعریف، بررسی تأثیر نظریه «اصالت وجود» بر اوّلیت معنایی علّیت و معلولیت و بررسی جایگاه علیت و معلولیت در موقعیت حکایتگری ذهنی پرداخته و نظرات مطرح توسط صاحبنظران در باب معقول اول و ثانی را پیجویی کرده است.
- ـ ابراهیمی دینانی، غلامحسین، وجود رابط و مستقل در فلسفه اسلامی، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1362.
- ـ حلّی، حسنبن یوسف، الجوهرالنضید فی شرح منطقالتجرید، قم، بیدار، 1381.
- ـ طباطبائی، سید محمّدحسین، نهایةالحکمة، قم، جامعه مدرسین، 1376.
- ـ فنائی اشکوری، محمّد، معقول ثانی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1375.
- ـ فیّاضی، غلامرضا، تعلیقات نهایةالحکمة، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1378.
- ـ ـــــ ، میزگرد «اصالت وجود و اعتباریت ماهیت»، 10 بهمن 1383، www.korsi.ir .
- ـ مصباح، محمّدتقی، آموزش فلسفه، چ سوم، تهران، نشر شرکت چاپ و نشر بینالملل، 1382.
- ـ ـــــ ، تعلیقة علی نهایةالحکمة، قم، در راه حق، 1363.
- ـ مطهّری، مرتضی، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران، صدرا، 1372.
- ـ ـــــ ، شرح مبسوط منظومه، تهران، حکمت، 1366.
- ـ ـــــ ، شرح منظومه، تهران، حکمت، 1360.
- ـ ملّاصدرا، الحکمةالمتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، قم، طلیعه نور، 1383.
- ـ ـــــ ، الرسائل، قم، مصطفوی، بیتا.
- ـ ـــــ ، الشواهدالربوبیة، تصحیح سید جلالالدین آشتیانی، چ سوم، قم، بوستان کتاب، 1382.
