Ma`rifat Falsafi, Volume 5, Issue 3, No 19, Year 2025 , Pages 145-192

    حکمت و تزکیه نفس و رابطه آنها در حکمت متعالیه حدس و جایگاه آن از دیدگاه ابن ‏سینا

    Article Type: 
    Research
    Writers:
    Rahmatollah Rezaie / دکتری فلسفه، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) / rezaie_2007@yahoo.com
    Pages: 145-192 Receive Date: 2025/02/17 Accept Date: 2025/02/17
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :حکمت و تزکیه نفس و رابطه آنها در حکمت متعالیه حدس و جایگاه آن از دیدگاه ابن ‏سینا
    Abstract: 
    امروزه در منطق متداول است که حدس و حدسیات را فقط برای دارنده آن معتبر مى‏دانند، در حالی که ابن‏سینا آن را منشأ تمامی دانش‏ها (دست‏کم، در برخی افراد) مى‏داند. از این‏رو، پرسش‏هایی درباره چیستی و کارکرد حدس و حدسیات مطرح مى‏شود. نوشته حاضر نخست درصدد است تفسیری از حدس و حدسیات ارائه و ارتباط حدس و حدّ وسط، حدس و فهم، حدس و تعلیم و تعلّم، رابطه حدس و فکر و منطق، و حدس و تجربه را مورد بررسی قرار دهد. سپس به قلمرو حدس مى‏پردازد و معتقد است: برخی تعمیم‏ها توسط ابن‏سینا در قلمرو و جایگاه حدس موجب شد حدس منطقی جای خود را به حدس عرفانی بدهد. اما نتیجه حدس، یعنی حدسیات، سرنوشت کاملاً متفاوتی داشته است؛ چنان‏که عموما به بى‏اعتباری آن برای غیر دارنده حدس رأی داده‏اند. در باب کارکردهای حدس، مى‏توان حدس را دارای سه نوع کارکرد معرفت شناختی دانست: کارکرد روشی؛ منبع معرفت؛ و سرانجام، گونه‏ای از معرفت که بیانگر نوعی مبناگرایی است. در پایان، به کارکرد علمی حدس و تشابه آن با «استنتاج معطوف به بهترین تبیین» پرداخته شده است که به نظر مى‏رسد میان آن دو ـ دست‏کم ـ سه تفاوت وجود دارد: از نظر محتوا، صورت و کارکرد.
    Keywords: 
    حدس، فكر، حركت، شهود، منطق، استنتاج معطوف به بهترين تبيين، ابن‌سينا
    References: 
    • ـ ابراهیم مصطفی ابراهیم، مفهوم العقل فی الفکر الفلسفی، بیروت، دارالنهضة العربیة، 1993.
    • ـ ابن‏تیمیه، الرّد علی المنطقیین، بیروت، دارالفکر اللبنانی، 1993، ج 1.
    • - ابن رشد، شرح البرهان لارسطو، تصحیح عبدالرحمان بدوی، کویت، تراث العربی، 1984.
    • - ابن‏سینا، الاشارات و التنبیهات، تحقیق مجتبی زارعی، قم، بوستان کتاب، 1381.
    • ـ ـــــ ، الاشارات و التنبیهات در: خواجه نصیرالدین طوسی، شرح الاشارات و التنبیهات، قم، البلاغه، 1375.
    • ـ ـــــ ، الشفاء، البرهان، قم، ذوى‏القربی، 1428.
    • ـ ـــــ ، المباحثات، قم، بیدار، 1371.
    • ـ ـــــ ، النجاة من الغرق بی بحر الضلالات، ویراسته محمّدتقی دانش‏پژوه، تهران، دانشگاه تهران، 1379.
    • ـ ـــــ ، النفس من کتاب الشفاء، تصحیح حسن حسن‏زاده‏آملی، قم،مرکزنشرالتابع‏لمکتب‏الاعلام‏الاسلامی،1375.
    • ـ ـــــ ، رسالة فی اثبات النبوّات لابن سینا، حقّقها و قدّم لها میشال مرموره، بیروت، دارالنهار للنشر، 1991.
    • - ارسطو، منطق ارسطو، حقّقه و قدّمه عبدالرحمن بدوی، کویت، وکالت المطبوعات، بیروت، دارالقلم، 1980.
    • ـ اصفهانی، ابوالثناء محمود، مطالع الانظار فی شرح طوالع الانوار، ترکیه، بى‏نا، 1305.
    • ـ باربور، ایان، علم و دین، ترجمه بهاءالدین خرّمشاهی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1374.
    • ـ بهمنیار، التحصیل، تصحیح مرتضی مطهّری، تهران، دانشگاه تهران، 1375.
    • ـ پل فولکیه، فلسفه عمومی یا مابعدالطبیعه، ترجمه یحیی مهدوی، تهران، دانشگاه تهران، 1377.
    • ـ تهانوی، محمّدعلی، موسوعة کشّاف اصطلاح الفنون و العلوم، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، 1996، ج 1.
    • ـ حلّی، حسن بن یوسف، الاسرار الخفیة فی العلوم العقلیة، قم، بوستان کتاب، 1379.
    • ـ ـــــ ، الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، قم، بیدار، 1381.
    • ـ ـــــ ، القواعد الجلّیة فی شرح الرساله الشمسیة، تصحیح فارس حسون تبریزیان، قم، انتشارات اسلامی، 1412.
    • ـ خوانساری، محمّد، منطق صوری، تهران، آگاه، 1379، ج 2.
    • ـ خونجی، افضل‏الدین، کشف الاسرار عن غوامض الافکار، تصحیح حسن ابراهیمی نائینی، پایان‏نامه کارشناسی ارشد فلسفه و کلام، تهران، دانشگاه تهران، 1372ـ1373.
    • ـ دغیم، سمیع، موسوعة مصطلحات علم المنطق عند العرب، بیروت، مکتبة لبنان، 1996.
    • ـ دوانی، جلال‏الدین، الحاشیة علی حاشیة الشریف الجرجانی، در: شروح الشمسیة، بیروت، شرکة شمس‏المشرق، بى‏تا.
    • ـ رازی، فخرالدین، شرح عیون الحکمه، طهران، مؤسسة الصادق للطباعة النشر، 1373، ج 1.
    • ـ ـــــ ، لباب الاشارات و التنبیهات، تصحیح احمد حجازی السقاء، قاهره، مکتبة الکلیات الازهریة، 1986.
    • ـ ـــــ ، منطق الملّخص، تصحیح فرامرز قراملکی، تهران، دانشگاه امام صادق علیه‏السلام، 1381.
    • ـ رازی، محمّد قطب‏الدین، تحریر القواعد المنطقیة فی شرح الرسالة الشمسیة، قم، بیدار، 1382.
    • ـ ـــــ ، شرح المطالع فی المنطق، قم، کتبی نجفی، بى‏تا.
    • ـ رضایی، رحمت‏اللّه، «استنتاج معطوف به بهترین تبیین»، معرفت فلسفی 6 (زمستان 1383)، ص 61ـ95.
    • ـ ـــــ ، «مبناگرایی معتدل»، ذهن 24 (زمستان 1384)، ص 103ـ122.
    • ـ زیادة، معن، موسوعة الفلسفیة العربیّة، بى‏جا، معهدالانماء العربی، 1988، ج 2.
    • ـ ساوی، سهلان، البصائر النصیریة، تحقیق رفیق العجم، بیروت، دارالفکر اللبنانی، 1993.
    • ـ سبزواری، ملّاهادی، شرح منظومه، تعلیقه حسن حسن‏زاده آملی، قم، ناب، 1384، ج 1.
    • ـ سهروردی، شهاب‏الدین، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1380، ج 4.
    • ـ ـــــ ، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، تصحیح هانری کربن (تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1380، ج 2.
    • ـ شهابی، محمود، رهبر خرد، تهران، کتاب‏خانه خیام، 1380.
    • ـ شهرزوری، شمس‏الدین محمّد، شرح حکمه‏الاشراق، تصحیح حسین ضیایی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372.
    • ـ طوسی، خواجه نصیرالدین، اساس الاقتباس، تصحیح مدرّس رضوی، تهران، دانشگاه تهران، 1376.
    • ـ ـــــ ، شرح‏الاشارات و التنبیهات، قم، البلاغه، 1375، ج 1.
    • ـ ـــــ ، متن اساس الاقتباس، تصحیح عبداللّه انوار، تهران، مرکز، 1375.
    • ـ غزالی، محمّد، معیار العلم فی فن المنطق، تصحیح علی بوملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1421.
    • ـ فناری، شمس‏الدین، مقیّد فناری علی قول احمد در علم منطق، تهران، وفا، بى‏تا.
    • ـ فیّاضی، غلامرضا، «درس اشارات، علم النفس»، جلسه 45.
    • ـ قزوینی، دبیران، منطق العین، تصحیح و تعلیقه زین‏الدین جعفر زاهدی، به نقل از: نشریه دانشکده الهیّات و معارف اسلامی مشهد 21 (زمستان 1397ق)، 162ـ225.
    • ـ گتیه، ادموند، «آیا معرفت، باور صادق موجه است؟»، ترجمه شاپور اعتماد، ارغنون 7و8، سال دوم، (1374)، ص 321ـ324.
    • ـ لوکری، ابوالعبّاس، بیان‏الحق بضمان الصدق، تصحیح ابراهیم دیباجی، تهران، امیرکبیر، 1364.
    • ـ مدرّسی محمّدتقی، المنطق الاسلامی؛ اصوله و مناهجه، بیروت، دارالبیان العربی، 1992.
    • ـ مشکاه‏الدینی، عبدالمحسن، منطق نوین، تهران، آگاه، 1362.
    • ـ مصباح، محمّدتقی، شرح برهان شفاء، تحقیق و نگارش محسن غرویان، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قدس‏سره، 1384، ج 1 و 2.
    • ـ مطهّری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، 1386.
    • ـ مظفّر، محمّدرضا، المنطق، قم، منشورات فیروزآبادی، 1421.
    • ـ معین، محمّد، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، 1378.
    • ـ ملّاصدرا (صدرالدین محمّدبن ابراهیم شیرازی)، الحکمة المتعالیه فی الاسفارالعقلیة الاربعة، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1419، ج 3.
    • ـ هارمن، گیلبرت، «استنتاج از راه بهترین تبیین»، ترجمه رحمت‏اللّه رضایی، ذهن 23 (پاییز 1384)، 146ـ153.
    • ـ یزدی، ملّاعبداللّه، الحاشیة علی تهذیب المنطق، بى‏جا، بى‏نا، 1363.
    • - Lipton, Peter, "Inference to the Best Explanation", in A Companion to the Philosophy of Science, ed. by W.H. Newton Smith, Oxford, Blackwell, 2002.
    • 45 reads
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Rezaie, Rahmatollah.(2025) حکمت و تزکیه نفس و رابطه آنها در حکمت متعالیه حدس و جایگاه آن از دیدگاه ابن ‏سینا. Ma`rifat Falsafi, 5(3), 145-192

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Rahmatollah Rezaie."حکمت و تزکیه نفس و رابطه آنها در حکمت متعالیه حدس و جایگاه آن از دیدگاه ابن ‏سینا". Ma`rifat Falsafi, 5, 3, 2025, 145-192

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Rezaie, R.(2025) 'حکمت و تزکیه نفس و رابطه آنها در حکمت متعالیه حدس و جایگاه آن از دیدگاه ابن ‏سینا', Ma`rifat Falsafi, 5(3), pp. 145-192

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Rezaie, R. حکمت و تزکیه نفس و رابطه آنها در حکمت متعالیه حدس و جایگاه آن از دیدگاه ابن ‏سینا. Ma`rifat Falsafi, 2025; 5(3): 145-192