Ma`rifat Falsafi, Volume 4, Issue 4, No 16, Year 2025 , Pages 157-192
معنا و ماهیت حق
Article Type:
Promotional
Writers:
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :معنا و ماهیت حق
Abstract:
مسئله «حق» یکی از مسائل مهم و شایع عصر ماست؛ عصری که «عصر حق» نام گرفته. این مسئله از مسائل عمده و اساسی علوم سیاست، اخلاق و حقوق به شمار می آید. اما تحلیل درست مسئله «حق» فرع بر تعیین دقیق معنای آن از میان معانی گسترده اش در لغت و اصطلاحات علوم گوناگون است، و آنچه در این مباحث از لفظ «حق» اراده می شود، معنای آن در ترکیب «حق داشتن» است، نه «حق بودن». همچنین مباحث گوناگونی درباره «حق» قابل طرح است؛ مانند منشأ حق انسان ها در میان موجودات صاحب حق، معنای «حق»، ماهیت حق، تلازم حق و تکلیف، و اطلاق و نسبیت حق. این نوشتار پس از ذکر معانی لغوی و اصطلاحی «حق» و تبیین معنای مورد نظر، در صدد تعیین ماهیت حق از میان مباحث مذکور است و حق را دارای ماهیتی دوگانه ـ یعنی تکوینی و اعتباری ـ می داند.
References:
- ـ آخوند خراسانی، محمّدکاظم، حاشیة المکاسب، تحقیق سیدمهدی شمس الدین، تهران، وزارة الارشاد الاسلامی، 1406.
- ـ آقابخشی، علی و افشاری راد، مینو، فرهنگ علوم سیاسی، تهران، چاپار، 1379.
- ـ آقایی، بهمن، فرهنگ حقوقی بهمن (انگلیسی ـ فارسی)، تهران، کتاب خانه گنج دانش، 1378.
- ـ آملی، میرزا هاشم، المکاسب و البیع: تقریرات النائینی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1413، ج 1.
- ـ ابن سینا، الالهیّات من الشفاء: مع تعلیقات صدرالمتألّهین، قم، بیدار، بی تا.
- ـ ـــــ ، الشفاء: الفن الخامس من المنطق فی البرهان، تحقیق أبوالعلاء عفیفی، قاهره، وزارة التربیه و التعلیم، 1375ق.
- ـ ابن منظور، لسان العرب، قم، أدب الحوزة، 1405، ج 10.
- ـ ابوالسعود، رمضان محمّد و زهران، همام محمّد محمود، مبادی ء القانون (المدخل للقانون الالتزامات)، الاسکندریه، دارالمطبوعات الجامعیه، 1998م.
- ـ احمدبن فارس بن زکریّا، ابوالحسین، معجم مقاییس اللغة، تحقیق و ضبط عبدالسلام محمّد هارون، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404، المجلد الثانی.
- ـ اراکی، محمّدعلی، کتاب البیع، قم، اسماعیلیان، 1415، ج 1.
- ـ اسماعیل ابن عباد، المحیط فی اللغة، تحقیق محمّدحسین آل یاسین، بیروت، عالم الکتب، 1414، ج 2.
- ـ التوحیدی، میرزا محمّدعلی، مصباح الفقاهة فی المعاملات: تقریرات ابحاث ابی القاسم الموسوی الخوئی، بیروت، دارالهادی، 1412، الجزءالثانی.
- ـ الجوهری، اسماعیل بن حمّاد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، ط. الثانیة، بیروت، دارالعلم للملایین، 1399ق، الجزءالرابع.
- ـ الخوری الشرتونی اللبنانی، سعید، أقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، بیروت، مرسلی الیسوعیه، 1889م، ج 1.
- ـ الراغب الاصفهانی، ابوالقاسم الحسین بن محمّد، المفردات فی غریب القرآن، ط. الثانیة، بی جا، مکتبة المرتضویه، 1362.
- ـ الزبیدی، محمّد مرتضی، تاج العروس من جواهرالقاموس، بیروت، منشورات دارمکتبة الحیاة، 1306ق، ج 6.
- ـ الشیرازی، صدرالدین محمّد، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، صحّحه و علّق علیه حسن حسن زاده آملی، تهران، مؤسسة الطباعة و النشر، 1414، الجزء الاول.
- ـ ـــــ ، الحکمة المتعالیة فی الاسفارالعقلیة الاربعة، ط. الثانیة، قم، مکتبة المصطفوی، 1368، ج 1.
- ـ الطباطبائی الیزدی، السید محمّدکاظم، حاشیة المکاسب، قم، اسماعیلیان، 1378، ج 1ـ2.
- ـ الطباطبائی، سید محمّدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، ط. الثالثة، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1393ق، المجلد الثانی.
- ـ ـــــ ، نهایة الحکمة، تصحیح و تعلیقه غلامرضا فیّاضی، قم، مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی، 1382،ج 4.
- ـ ـــــ ، نهایة الحکمة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1362.
- ـ العسکری، ابوهلال، معجم الفروق اللغویة، قم، جامعه مدرّسین، 1412.
- ـ الغروی الاصفهانی، محمّدحسین، حاشیة کتاب المکاسب، قم، منشورات مجمع الذخائر الاسلامیة، 1418، الجزء الاول.
- ـ الفراهیدی، ابوعبدالرحمان الخلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق مهدی المخزومی و ابراهیم السامرائی، قم، دارالهجرة، 1405، الجزءالثالث.
- ـ الفیروزآبادی، مجدالدین محمّدبن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1412، الجزءالثالث.
- ـ ـ القزوینی الکاتبی، عمربن علی، شرح الشمسیه، چ دوم، قم، منشورات الرضی ـ زاهدی، 1363.
- ـ الکیّالی، عبدالوهّاب و دیگران، موسوعة السیاسة، بیروت، المؤسسة العربیّة للدراسات و النشر، 1981.
- ـ المقری الفیومی، احمدبن محمّدبن علی، المصباح المنیر، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، 2001، ج 1ـ2.
- ـ الموسوی الخمینی، روح اللّه، کتاب البیع، قم، اسماعیلیان، 1366، ج 1.
- ـ النجفی الخوانساری، موسی بن محمّد، منیه الطالب فی شرح المکاسب: تقریرات النائینی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1418، ج 1.
- ـ انصاری، مرتضی، المکاسب، قم، مؤسسة الهادی، 1418، ج 3.
- ـ أنیس، ابراهیم و دیگران، المعجم الوسیط، ط. الرابعة، بی جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1372، ج 1.
- ـ جعفری لنگرودی، محمّدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، کتاب خانه گنج دانش، 1378، ج 3.
- ـ ـــــ ، مقدّمه عمومی علم حقوق، چ پنجم، تهران، کتاب خانه گنج دانش، 1375.
- ـ جوادی آملی، عبداللّه، حق و تکلیف، تحقیق و تنظیم مصطفی خلیلی، قم، اسراء، 1384.
- ـ ـــــ ، فلسفه حقوق بشر: سلسله بحث های فلسفه دین، قم، اسراء، 1375.
- ـ حائری یزدی، مهدی، کاوش های عقل عملی: فلسفه اخلاق، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1361.
- ـ حسن زاده آملی، حسن، انّه الحق: یازده رساله فارسی (فلسفی، منطقی، عرفانی)، بی جا، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363.
- ـ ـــــ ، نصوص الحکم بر فصوص الحکم، تهران، رجاء، 1365.
- ـ حسینی شاهرودی، سیدعلی، محاضرات فی الفقه الجعفری: المکاسب المحرّمة: تقریرات ابحاث ابی القاسم الموسوی الخوئی، قم، دارالکتاب الاسلامی، 1409، ج 2.
- ـ دانش پژوه، مصطفی و خسروشاهی، قدرت اللّه، فلسفه حقوق: سلسله دروس اندیشه های بنیادین اسلامی، چ ششم، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1381.
- ـ راسخ، محمّد، حق و مصلحت: مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و ارزش، تهران، طرح نو، 1381.
- ـ رضا، احمد، معجم متن اللغة: موسوعة لغویة حدیثة، بیروت، دار مکتبه الحیاه، 1377ق، المجلّد الثانی.
- ـ سبحانی، جعفر، حسن و قبح عقلی یا پایه های اخلاق جاودان، نگارش علی ربّانی گلپایگانی، چ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1370.
- ـ سبزواری، ملّاهادی، شرح المنظومة: قسمة الحکمه، غررالفرائد و شرحها، مع تعلیقة حسن حسن زاده الآملی، چ دوم، قم، ناب، 1380، ج 2.
- ـ سهروردی، شهاب الدین یحیی، کتاب المشارع و المطارحات، در: مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدّمه هنری کربن، چ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372، ج 1.
- ـ صدر، سیدمحمّد، ماوراء الفقه، بیروت، دارالاضواء، 1416، الجزءالثالث.
- ـ طباطبائی، سید محمّدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدّمه و پاورقی مرتضی مطهّری، قم، دارالعلم، 1350، ج 2.
- ـ فرانکنا، ویلیام کی، فلسفه اخلاق، تهران، حکمت، 1380.
- ـ کاتوزیان، ناصر، فلسفه حقوق: تعریف و ماهیت حقوق، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1377، ج 1.
- ـ ـــــ ، مقدّمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، چ نوزدهم، بی جا، شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، 1374.
- ـ گاراندو، میکائیل، لیبرالیسم در تاریخ اندیشه غرب، ترجمه عبّاس باقری، تهران، نی، 1383.
- ـ مرعشلی، ندیم و مرعشلی، أسامة، الصحاح فی اللغة و العلوم: تجدید صحاح العلّامة الجوهری و المصطلحات العلمیة و الفنیة للمجامع و الجامعات العربیة، بیروت، دارالحضارة العربیّة، 1974، ج 1.
- ـ مصباح، مجتبی، بنیاد اخلاق: روشی نو در آموزش فلسفه اخلاق، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1382.
- ـ مصباح، محمّدتقی، آموزش فلسفه، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1364، ج 1.
- ـ ـــــ ، تعلیقة علی نهایه الحکمة، قم، مؤسسة فی طریق الحق، 1405.
- ـ ـــــ ، حقوق و سیاست در قرآن، نگارش محمّد محرابی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1377.
- ـ مطهّری، مرتضی، شرح مبسوط منظومه، چ دوم، تهران، حکمت، 1366، ج 2.
- ـ معین، محمّد، فرهنگ فارسی، چ پنجم، تهران، امیرکبیر، 1362، ج 1.
- ـ واحدی، قدرت اللّه، مقدّمه علم حقوق، چ دوم، تهران، کتاب خانه گنج دانش، 1376.
- ـ یثربی قمی، سیدعلی، مقدّمه علم حقوق و نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، چ دوم، قم، دفتر نشر نوید اسلام، 1376.
- • - B.B.C. English, BBC English Dictinary, London, Harper Collins Publishers, 1993.
- • - Bittle, N. Celestine, M. Cap, O. F. Man and Morals: Ethics, Milwaukee, The Bruce Publishing Co., 1950.
- • - Carson, Thomas, L., and Paul K. Moser, Morality and The Good Life, New York, Oxford University Press, 1997.
- • - Coleman, Jules L., Risks and Wrongs, Cambridge, 1992.
- • - Curley, Edwin, "Kissinger, Spinoza, and Genghis Khan," in The Cambridge Companion to Spinoza, ed. by Don Garrett, Cambridge, 1997.
- • - Donnelly, Jack, Universal Human Rights in Theory and Practice, London, Cornell University, 1993.
- • - Dworkin, Ronald, "Rights as Trumps," in Theories of Rights, ed. by J. Waldron, Oxford University Press, 1984.
- • - ----- , Taking Rights Seriously, Cambridge, Harvard University Press, 2001.
- • - Feinberg, Joel, "The Nature and Value of Rights," in Liberalism: Critical Concepts in Political Theory, ed. by G. W. Smith, v.2, London and New York, Rutledge, 2002.
- • - ----- , Harm to Others: The Moral Limits of the Criminal Law, New York, Oxford, 1984.
- • - Grant, Moyra, Key Ideas in Politics, London, Nelson Thornes, 2003.
- • - Harris, Errol E., Spinoza's Philosophy: an Outline, London, Humanities Press, 1992.
- • - Hart, H. L. A., Essays on Bentham: Jurisprudence and Political Theory, New York, Oxford, 2001.
- • - Heywood, Andrew, Political Theory: An Introduction, New York, Palgrave Macmillan, 2004.
- • - Hohfeld, Wesley Newcomb, Fundamental Legal Conception, London, Yale University Press, 1919.
- • - Jones, Peter, Rights, New York, St. Martin's Press, 1994.
- • - Lyons, David, Rights, Welfare, and Mill's Moral Theory, New York, Oxford, 1994.
- • - Malcolm, Noel, "Hobbes and Spinoza," in The Cambridge History of Political Thought, ed. by J. H. Burns, with the assistance of Mark
- Goldie, New York, Cambridge, 1991.
- • - Scruton, Roger, Spinoza: A Very Short Introduction, New York, Oxford, 2002.
- • - Tansey, Stephen D., Politics: The Basics, London and New York, Rutledge, 2000.
- • - Waldron, Jeremy, Theories of Rights, New York, Oxford, 1984.
- • - Wellman, Carl, "Concepts of Rights," in Encyclopedia Of Ethics, ed. by C. Becker, Lawrence, B. Becker, Charlotte, New York, Rutledge, 2001.
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
Nabaviyan, Seyed Mahmoud.(2025) معنا و ماهیت حق. Ma`rifat Falsafi, 4(4), 157-192
Seyed Mahmoud Nabaviyan."معنا و ماهیت حق". Ma`rifat Falsafi, 4, 4, 2025, 157-192
Nabaviyan, S.(2025) 'معنا و ماهیت حق', Ma`rifat Falsafi, 4(4), pp. 157-192
