Ma`rifat Falsafi, Volume 4, Issue 4, No 16, Year 2025 , Pages 119-156

    حکمت و تزکیه نفس و رابطه آنها در حکمت متعالیه

    Article Type: 
    Promotional
    Writers:
    Rahim Qurbani / /
    Pages: 119-156 Receive Date: 2025/02/17 Accept Date: 2025/02/17
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :حکمت و تزکیه نفس و رابطه آنها در حکمت متعالیه
    Abstract: 
    حکمت بر اساس تقسیم آن بر پایه قوای نفس، دو شاخه نظری و عملی را شامل می شود. حکما از دیرباز، بر همراه بودن تحصیل و تکمیل این دو شاخه برای تحقّق تعریف و معنای «حکمت» تأکید داشته اند. ملّاصدرا نیز همچون سایر حکما، به این همگامی تصریح و بر آن تأکید کرده است. اما حکمت عملی به لحاظ داشتن مایه های کاربردی و عملی برای تکمیل و تعالی نفس، با تزکیه نفس ملازم است. و چون غایت حکمت، تکمیل نفوس است، بنابراین، تزکیه نفس با حکمت، تعریف آن، و غایت آن ارتباط تنگاتنگی دارد. نوشته حاضر به بررسی این ارتباط از نظر ملّاصدرا می پردازد و سعی کرده است با توجه به مبانی و مطالب حکمت متعالیه، حقیقت حکمت و ارتباط آن با ایمان و تزکیه نفس را تشریح و تصویر کند، نکاتی درباره غایات حکمت ذکر نماید و سپس به بررسی تفصیلی رابطه دوسویه غایات حکمت و تزکیه نفس بپردازد و از این طریق، این نکات را اثبات کند: 1. دغدغه اصلی ملّاصدرا در تعریف و «ارائه حکمت متعالیه»، کمال نفس و تزکیه آن بوده است. 2. غایات حکمت، که ملّاصدرا و دیگران از آنها به «غایت» تعبیر نموده اند، در حقیقت، غایات و نتایج عملی و هستی شناختی هستند، نه غایات علم شناختی و روش شناختی. 3. حکمت عامل اصلی تزکیه صحیح نفس، و تزکیه نفس نیز عامل اصلی فهم صحیح مسائل فلسفی است. 4. تزکیه نفس در شکل گیری مفهوم، تعریف، مصداق و غایات این جهانی حکمت، نقش بسیار اساسی دارد و بررسی جامع موارد وابستگی فهم مسائل حکمت بدان ضروری به نظر می رسد.
    Keywords: 
    تزکیه نفس
    حکمت
    ملّاصدرا
    غایت
    استکمال نفس
    معرفه‌النفس
    شناخت حقایق اشیا
    References: 
    • ـ ابن سینا، التعلیقات، چ چهارم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1379.
    • ـ ـــــ ، الهیات الشفاء، تصحیح سعید زاید و الأب قنواتی، قم، مکتبة آیه اللّه المرعشی النجفی، 1404.
    • ـ ـــــ ، منطق الشفاء، تصحیح سعید زاید و الأب قنواتی، قم، مکتبة آیه اللّه المرعشی النجفی، 1405.
    • ـ ابن عربی، محیی الدین، الفتوحات المکّیه، بیروت، دارصادر، بی تا، ج 3.
    • ـ ـــــ ، الفتوحات المکّیه، تحقیق عثمان یحیی و ابراهیم مدکور، قاهره، الهیئة المصریة العامّة للکتاب، 1392 ق، ج 3 و 13.
    • ـ حرّ عاملی، محمّدبن الحسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث العربی، 1409، ج 23.
    • ـ حسن زاده آملی، حسن، تعلیقات شرح المنظومة، تحقیق مسعود طالبی، تهران، ناب، 1422، ج 5.
    • ـ ـــــ ، ممدّ الهمم در شرح فصوص الحکم، قم، رجاء، 1365.
    • ـ رازی، فخرالدین، المباحث المشرقیة، تحقیق محمّد المعتصم باللّه بغدادی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1990، ج 1.
    • ـ سبزواری، ملّاهادی، التعلیقات علی الشواهد الربوبیة، تصحیح سیدجلال الدین آشتیانی، چ سوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1382.
    • ـ ـــــ ، شرح المنظومة، تصحیح مسعود طالبی، تهران، ناب، 1422، ج 5.
    • ـ سهروردی، شهاب الدین، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، تصحیح هانری کربن و سیدحسین نصر، چ دوم، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1355، ج 2.
    • ـ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، چ سوم، قم، اسماعیلیان، 1375، ج 1 و 3.
    • ـ طباطبائی، سید محمّدحسین، بدایه الحکمة، چ سوم، قم، مکتبة الاعلام الاسلامی، 1410.
    • ـ ـــــ ، نهایه الحکمة، تصحیح عبّاس علی زارعی سبزواری، چ چهاردهم، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1417.
    • ـ طوسی، محمّدبن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، چ سوم، تهران، دارالکتب الاسلامی، 1390 ق، ج 4.
    • ـ عیّاشی، محمّدبن مسعود، التفسیر (تفسیر العیّاشی)، تصحیح سیدهاشم رسولی محلّاتی، تهران، علمیه، 1380ق، ج 1.
    • ـ قربانی، رحیم، «بازشناسی معنا و تعریف حکمت از منظر ملّاصدرا»، معرفت فلسفی 15 (بهار 1386)، ص 225ـ258.
    • ـ قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، چ سوم، قم، دارالکتاب، 1404، ج 1.
    • ـ قیصری، داود، شرح فصوص الحکم، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران، علمی و فرهنگی، 1375.
    • ـ کلینی، محمّدبن یعقوب، الکافی، چ چهارم، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1365، ج 1 و 6.
    • ـ مجلسی، محمّدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1404، ج 62 و 65.
    • ـ محقّق حلّی، ابوالقاسم نجم الدین جعفربن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق سیدصادق شیرازی، چ ششم، تهران، استقلال،1383، ج 2.
    • ـ ملّاصدرا (صدرالدین محمّدبن ابراهیم شیرازی)، اسرارالآیات، تصحیح محمّد خواجوی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1360.
    • ـ ـــــ ، الحاشیة علی الالهیّات، قم، بیدار، بی تا.
    • ـ ـــــ ، الحکمة المتعالیة فی الاسفارالاربعة العقلیة، قم، مصطفوی، 1368، ج 1، 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8 و 9.
    • ـ ـــــ ، الشواهد الربوبیة، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، چ سوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1382.
    • ـ ـــــ ، العرشیة، تصحیح غلامحسین آهنی، تهران، مولی، 1361.
    • ـ ـــــ ، المبدأ و المعاد، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1380.
    • ـ ـــــ ، المشاعر، تصحیح هانری کربن، چ دوم، تهران، طهوری، 1363.
    • ـ ـــــ ، المظاهر الالهیّة، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، چ دوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1377.
    • ـ ـــــ ، تفسیر آیه النور، تصحیح محمّد خواجوی، تهران، مولی، 1362.
    • ـ ـــــ ، تفسیر القرآن الکریم، تصحیح محمّد خواجوی، قم، بیدار، 1364، ج 3.
    • ـ ـــــ ، تفسیر القرآن الکریم، تصحیح محمّد خواجوی، قم، بیدار، 1361، ج 6.
    • ـ ـــــ ، تفسیر سوره الجمعة، تصحیح محمّد خواجوی، تهران، مولی، 1363.
    • ـ ـــــ ، رسالة الحشر، تصحیح و ترجمه محمّد خواجوی، تهران، مولی، بی تا.
    • ـ ـــــ ، شرح اصول الکافی، تصحیح محمّد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366، ج 1.
    • ـ ـــــ ، شرح اصول الکافی، تصحیح محمّد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1367، ج 2.
    • ـ ـــــ ، شرح اصول الکافی، تصحیح محمّد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1370، ج 3.
    • ـ ـــــ ، شرح الهدایة الاثیریة، چ سنگی، 1313ق.
    • ـ ـــــ ، التفسیر الکبیر، تصحیح سیدعبداللّه فاطمی، چ دوم، قم، مطبعة الحکمة، 1393 ق.
    • ـ ـــــ ، مفاتیح الغیب، تصحیح محمّد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363.
    • 46 reads
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Qurbani, Rahim.(2025) حکمت و تزکیه نفس و رابطه آنها در حکمت متعالیه. Ma`rifat Falsafi, 4(4), 119-156

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Rahim Qurbani."حکمت و تزکیه نفس و رابطه آنها در حکمت متعالیه". Ma`rifat Falsafi, 4, 4, 2025, 119-156

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Qurbani, R.(2025) 'حکمت و تزکیه نفس و رابطه آنها در حکمت متعالیه', Ma`rifat Falsafi, 4(4), pp. 119-156

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Qurbani, R. حکمت و تزکیه نفس و رابطه آنها در حکمت متعالیه. Ma`rifat Falsafi, 2025; 4(4): 119-156