Ma`rifat Falsafi, Volume 9, Issue 1, No 33, Year 2025 , Pages 105-132
A Comparative Review on the Meaning of Barzakh and Mithāl in the works of Muslim Philosophers, Gnostics, and Theologians
Article Type:
Research
Writers:
Abstract:
The term, “Barzakh” (inter-world) has different literal and technical meanings, and confusing them leads to misunderstanding. This preoccupation was the motive behind this article to sift through to works of philosophers, gnostics, and theologians in order to clarify the exact meanings they invest this term with.
The authors conclude that Muslim philosophers use the term “barzakh” to refer to a world between the material and the intellectual worlds, and they divide it into distinct and indistinct ones. Gnostics, on the other hand, divide it into ascending and descending ones. They together form parts of the philosophers’ distinct mithāl. For theologians, however, barzakh represents the intermediary gap between one’s death and the one’s resurrection in the hereafter. It differs, conceptually, from that of philosophers and Gnostics, but it refers to the ascending curve of barzakh in Gnostics.
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :سیرى تطبیقى در معناى «برزخ» و «مثال» از دیدگاه فلاسفه، عرفا، و متکلّمان
Abstract:
واژه «برزخ» در لغت و نیز در اصطلاح، معانى گوناگونى دارد که عدم توجه دقیق به این معانى، گاه موجب سوء برداشت از آن واژه مىشود. از اینرو، شایسته است که در یک پژوهش تطبیقى، معانى واژه «برزخ» را در اصطلاح فلاسفه، عرفا، و متکلّمان به طور دقیق بررسى نماییم تا به این وسیله مانع از هرگونه سوء برداشت از این واژه در اصطلاحات گوناگون شویم. از دیدگاه فلاسفه مسلمان، برزخ به مرتبهاى از وجود گفته مىشود که حدّ وسط بین عالم مادّه و عالم عقل است و به دو قسم متّصل و منفصل تقسیم مىشود. امّا از نظر عرفا، برزخ به دو قسم نزولى و صعودى تقسیم مىگردد؛ قوس نزول و صعود برزخ عرفا هرکدام حصّهاى از مثال منفصل فلاسفه محسوب مىشود. از دیدگاه متکلّمان، برزخ همان عالم حدّ فاصل مرگ و قیامت انسان است که از نظر مفهوم، با برزخ در اصطلاح فلاسفه و عرفا تباین دارد؛ ولى از نظر مصداق، همان قوس صعودى برزخ عرفاست و با برزخ فلاسفه رابطه عامّ و خاصّ منوجه دارد.
References:
- ـ آرتور، جفرى، واژههاى دخيل در قرآن، ترجمه فريدون بدرهاى، تهران، توس، 1372.
- ـ آشتيانى، سيد جلالالدين، شرح مقدّمه قيصرى بر فصوص الحكم، قم، دفتر تبليغات اسلامى، 1365.
- ـ ابنسينا، حسينبن عبداللّه، الاشارات و التنبيهات، قم، نشر البلاغه، 1375.
- ـ ابنعربى، محيىالدين، فتوحات المكّية، بيروت، دارصادر، بىتا.
- ـ ـــــ ، مطلع خصوص الكلم فى معانى فصوص الحكم، شرح داوودبن محمود قيصرى، تهران، انوارالهدى، 1416ق.
- ـ ابنفارس، محمّدبن زكريا، معجم مقاييس اللغه، بيروت، مكتب الاعلامالاسلامى، 1404ق.
- ـ ابنمنظور، محمّدبن مكرم، لسان العرب، بيروت، دار احياء التراثالعربى، 1416ق.
- ـ الازهرى، محمّدبن احمد، معجم تهذيب اللغة، بيروت، دارالمعرفة، 1422ق.
- ـ انيس، ابراهيم و ديگران، المعجم الوسيط، چ سوم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1408ق.
- ـ ايجى، عبدالرحمنبن احمد، المواقف فى علم الكلام، بيروت، عالمالكتب، بىتا.
- ـ تفتازانى، سعدالدين، شرح المقاصد، قم، شريف رضى، 1409ق.
- ـ جامى، عبدالرحمنبن احمد، نقد النصوص فى شرح نقش الفصوص، مقدّمه، تصحيح و تعليقات ويليام چيتيك و پيشگفتار سيد جلالالدين آشتيانى، چ دوم، تهران، مركز مطالعات و تحقيقات فرهنگى، 1370.
- ـ جوادى آملى، عبداللّه، رحيق مختوم: شرح حكمت متعاليه، تهيه و تنظيم حميد پارسانيا، قم، اسراء، 1375.
- ـ جوهرى، اسماعيلبن حمّاد، الصّحاح، تاج اللّغه و صحاح العربيه، بيروت، دارالعلم للملايين، 1399ق.
- ـ حسنزاده آملى، حسن، دو رساله مثل و مثال، تهران، طوبى، 1382.
- ـ حلّى، حسنبن يوسف، كشف المراد فى شرح تجريد الاعتقاد، تصحيح، مقدّمه و تعليقات حسن حسنزاده آملى، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، 1413ق.
- ـ داماد، مير محمّدباقر، القبسات، چ دوم، تهران، دانشگاه تهران، 1367.
- ـ دشتكى، غياثالدين، اشراق هياكل النور، تقديم و تحقيق على اوجبى، تهران، ميراث مكتوب، 1382.
- ـ دوانى، جلالالدين، شواكل الحور فى شرح هياكل النور، مشهد، بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1411ق.
- ـ رازى، فخرالدين، كتاب معالم اصول الدين، بيروت، دارالفكر اللبنانى، 1992م.
- ـ راغب اصفهانى، حسينبن محمّد، مفردات الفاظ القرآن، بيروت و دمشق، الدار الشاميه و دارالقلم، بىتا.
- ـ زبيدى، محمّدمرتضى، تاج العروس من جواهر القاموس، بيروت، دار مكتبة الحياة، بىتا.
- ـ زمخشرى، محمودبن عمر، الكشاف عن غوامض التنزيل، چ سوم، بيروت، دارالكتب العربى، 1407ق.
- ـ سبزوارى، ملّاهادى، شرح المنظومه، تصحيح حسن حسنزاده آملى، تهران، ناب، 1422ق.
- ـ سهروردى، شهابالدين، مجموعه مصنّفات شيخ اشراق، چ سوم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، 1380.
- ـ سيوطى، جلالالدين، الدر المنثور فى تفسير المأثور، قم، كتابخانه آيتاللّه العظمى مرعشى نجفى، 1404ق.
- ـ شهرزورى، شمسالدين محمّد، رسائل شجرة الالهيه فى علوم الحقايق الربانيه، مقدّمه، تصحيح و تحقيق نجفقلى حبيبى، تهران، مؤسسه حكمت و فلسفه ايران، 1383.
- ـ ـــــ ، شرح حكمة الاشراق، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگى، 1372.
- ـ شيرازى، قطبالدين، شرح حكمت الاشراق، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، 1383.
- ـ شير، السيد ادّى، معجم الالفاظ الفارسيه المعرّبه، بيروت، مكتبه لبنان، 1990م.
- ـ صدوق، محمّدبن على، الاعتقادات فى دين الاماميه، قم، علميه، 1412ق.
- ـ طباطبائى، سيد محمّدحسين، الميزان فى تفسير القرآن، چ پنجم، قم، مكتبة النشر الاسلامى، 1417ق.
- ـ ـــــ ، نهاية الحكمة، تعليقه غلامرضا فيّاضى، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى، 1382.
- ـ طبرسى، فضلبن حسن، مجمع البيان، چ سوم، تهران، ناصر خسرو، 1372.
- ـ طريحى، فخرالدين، مجمع البحرين، چ دوم، بىجا، مكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية، بىتا.
- ـ طوسى، محمّدبن حسن، التبيان فى تفسير القرآن، بيروت، دار احياء التراث العربى، بىتا.
- ـ طوسى، نصيرالدين، شرح الاشارات و التنبيهات، قم، نشر البلاغه، 1375.
- - عبدالجبار، بن احمد، شرح الاصول الخمسه، بىجا، مكتبة وهبه، 1408ق.
- ـ عبوديت، عبدالرسول و مجتبى مصباح، خداشناسى فلسفى، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى، 1384.
- ـ عبدالرسول، عبوديت، هستىشناسى، چ پنجم، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى، 1379.
- ـ ـــــ ، درآمدى به نظام حكمت صدرايى، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى، 1389.
- ـ فنارى، محمّدبن حمزه، مصباح الأنس فى شرح غيب الجمع و الوجود، چ دوم، بىجا، فجر، 1363.
- ـ فيروزآبادى، محمّدبن يعقوب، القاموس المحيط، بيروت، دار احياء التراث العربى، 1412ق.
- ـ فيض كاشانى، ملّامحسن، علم اليقين فى اصول الدين، قم، بيدار، 1418ق.
- ـ قرطبى، محمّدبن احمد، الجامع لاحكام القرآن، تهران، ناصر خسرو، 1364.
- ـ كلينى، محمّدبن يعقوب، الكافى، چ دوم، تهران، اسلاميه، 1365.
- ـ لاهيجى، بهايى، رساله نوريه در عالم مثال، تصحيح سيد جلالالدين آشتيانى، چ دوم، تهران، دفتر مطالعات دينى هنر، 1372.
- ـ مصباح، محمّدتقى، آموزش فلسفه، تهران، سازمان تبليغات اسلامى، 1377.
- ـ مطهّرى، مرتضى، مجموعه آثار، تهران، صدرا، 1368.
- ـ مفيد، محمّدبن محمّد نعمان، تصحيح الاعتقاد، قم، رضى، 1363.
- ـ ملّاصدرا (صدرالدين محمّدبن ابراهيم شيرازى)، اسرار الآيات، تهران، انجمن حكمت و فلسفه ايران، 1360.
- ـ ـــــ ، الحاشية على الهيات الشفاء، قم، بيدار، بىتا.
- ـ ـــــ ، الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، بيروت، اعلمى، 1423ق.
- ـ ـــــ ، الشواهد الربوبيه فى المناهج السلوكيه، چ دوم، مشهد، المركز الجامعى للنشر، 1360.
- ـ ـــــ ، المبدأ و المعاد، تصحيح سيد جلالالدين آشتيانى، تهران، انجمن حكمت و فلسفه ايران، 1354.
- ـ ـــــ ، تفسير القرآن الكريم، چ دوم، قم، بيدار، 1366.
- ـ يزدانپناه، سيد يداللّه، مبانى و اصول عرفان نظرى، نگارش سيد عطاء انزلى، قم، مؤسسه آمورشى و پژوهشى امام خمينى، 1389.
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
Torkashvand, Ehsan, Mirsepah, Akbar.(2025) A Comparative Review on the Meaning of Barzakh and Mithāl in the works of Muslim Philosophers, Gnostics, and Theologians. Ma`rifat Falsafi, 9(1), 105-132
Ehsan Torkashvand; Akbar Mirsepah."A Comparative Review on the Meaning of Barzakh and Mithāl in the works of Muslim Philosophers, Gnostics, and Theologians". Ma`rifat Falsafi, 9, 1, 2025, 105-132
Torkashvand, E, Mirsepah, A.(2025) 'A Comparative Review on the Meaning of Barzakh and Mithāl in the works of Muslim Philosophers, Gnostics, and Theologians', Ma`rifat Falsafi, 9(1), pp. 105-132
