The Identity of Theistic God with Deistic
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
در این مقاله قصد آن داریم تا این مسئله را که خدای دین همان واجبالوجود بالذات فلسفه است، بررسی کنیم. شاید در گذشته اینهمانی بین خدای دین و واجب بالذات فلسفه بدیهی به نظر میآمد و ازاینرو در آثار فلسفی مسلمانان بعد از تعبیر «واجبالوجود» و امثال آن، تعبیر «تعالی» و امثال آن به کار میبردند و کسی هم این کار را مورد سؤال قرار نمیداد؛ یعنی همه پذیرفته بودند که اصطلاح فلسفی «واجب بالذات» بیانگر همان خدای دین است و بررسی مسئله اینهمانی خدای دین و واجبالوجود بالذات امری زاید شمرده میشد؛ ولی امروزه با توجه به ترجمه آثاری از اندیشمندان غربی که بر جدایی مباحث در مورد خدای ادیان از مباحث واجب بالذات فلسفه پای میفشارند، این امر را نیازمند بررسی کرده است. تا اینهمانی خدا و واجب بالذات روشن نشود، نمیتوان از دستاوردهای فلسفی در مورد واجب بالذات در جهت اثبات مسائل مربوط به خداشناسی بهره برد و مباحث مهم اعتقادی دینی بدون پشتوانه عقلی فلسفی خواهند شد. مهمترین بخش این مقاله بررسی اوصاف و افعالی است که در متون دینی به خدا نسبت داده شده و شاید شاهدی بر تغایر خدا با واجبالوجود فلسفه تلقی شود. روش تحقیق در این مقاله روش کتابخانهای است و با مراجعه به منابع معتبر فلسفی و کلامی، این مسئله مورد بررسی قرار میگیرد.
- آدلر، مورتیمر، جی، 1364، چگونه درباره خدا بیاندیشیم؟ راهنمایی برای بیدین قرن بیستم، ترجمة احمد آرام، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
- آمدی، سیفالدین، 1423ق، ابکار الافکار فی اصول الدین، تحقیق احمد محمدمهدی، قاهره، دارالکتاب.
- ابنسینا، حسین بن عبدالله، 1400ق، رسائل ابنسینا، تصحیح محسن بیدارفر، قم، بیدار.
- ابنسینا، حسین بن عبدالله، 1376، الالهیات من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسنزاده آملی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
- ابنکمونه، سعدبن منصور، 1403ق، الجدید فی الحکمة، تحقیق حمید مرعید کبیسی، بغداد، وزارة الاوقاف و الشئون الدینیه.
- اسفراینی نیشابوری، محمدبن علی، 1383، شرح کتاب النجاة لابنسینا: قسم الالهیات، تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- اکبری، رضا، 1386، ایمانگروی (نظرات کرکگور، ویتگنشتاین و پلانتینگا)، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- بیهقی، احمدبن حسین، 1420ق، الاعتقاد و الهدایة الی سبیل الرشاد، تحقیق ابوعبدالله احمدبن ابراهیم ابوالعینین، ریاض، دارالفضیله.
- پترسون، مایکل و دیگران، 1383، عقل و اعتقاد دینی، ترجمة ابراهیم سلطانی و احمد نراقی، چ چهارم، تهران، طرح نو.
- تهرانی، میرزا جوادآقا، 1369، عارف و صوفی چه میگویند؟، تهران، بنیاد بعثت.
- جوینی، عبدالملک، 1416ق، الارشاد الی قواطع الادلة فی اول الاعتقاد، بیروت، دار الکتب العلمیه.
- حکیمی، محمدرضا، 1375، مکتب تفکیک، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- زندیه، عطیه، 1386، دین و باور دینی در اندیشه ویتگنشتاین، تهران، نگاه معاصر.
- سبحانی، جعفر، 1381، الانصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، قم، مؤسسة امام صادق(ع).
- سبحانی، جعفر، 1413ق، بحوث فی الملل و النحل، قم، مؤسسة امام صادق(ع).
- سبحانی، جعفر، 1421ق، الاضواء علی عقائد الشیعة الامامیة، قم، مؤسسة امام صادق(ع).
- سبحانی، جعفر، 1425ق، رسائل و مقالات، قم، مؤسسة امام صادق(ع).
- سبزواری، ملاهادی، 1369-1380، شرح المنظومه، تصحیح حسن حسنزاده آملی، تهران، ناب.
- سهروردی، شهابالدین، 1380، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح هانری کربن و دیگران، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- سیوطی، جلالالدین، 1429ق، الإتقان فی علوم القرآن، تحقیق محمود مرسی عبدالحمید و محمد عوض هیکل، قاهره، دار السلام.
- شهرزوری، شمسالدین، 1380، شرح حکمة الاشراق، تصحیح، تحقیق و مقدمه حسین ضیائی تربتی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- شهرزوری، شمسالدین، 1383، رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقایق الربانیة، تحقیق، تصحیح و مقدمه نجفقلی حبیبی، تهران، مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
- صدرالمتألهین، 1361، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تعلیقات ملاهادی سبزواری، تصحیح و تعلیق سیدجلالالدین آشتیانی، چ دوم، مشهد، المرکز الجامعی للنشر.
- صدرالمتألهین، 1380، المبدأ و المعاد، تصحیح سیدجلالالدین آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
- صدرالمتألهین، 1383، شرح اصول الکافی، تعلیقات ملاعلی نوری، تصحیح محمد خواجوی، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- صدرالمتألهین، 1981م، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- صدرالمتألهین، بیتا، الحاشیة علی الهیات الشفاء، قم، بیدار.
- صدرزاده، محمد، 1370، فلسفه و عرفان از نظر اسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
- صدوق، محمدبن علی، 1357، التوحید، تصحیح و تعلیق سیدهاشم حسینی طهرانی، چ دوم، قم، جامعة مدرسین.
- صدوق، محمدبن علی، 1414ق، الاعتقادات، چ دوم، قم، کنگرة جهانی شیخ مفید.
- طبرسی، فضلبن حسن، 1373ق، مجمع البیان، تحقیق ابوالحسن شعرانی، تهران، المکتبة الاسلامیه.
- عبده، محمد، 2005م، رسالة التوحید، بیجا، مکتبة الاسره.
- فارابی، ابونصر، 1405ق، فصوص الحکم، تحقیق محمدحسن آلیاسین، قم، بیدار.
- قمی، قاضی سعید، 1386، شرح توحید الصدوق، تصحیح و تعلیق نجفقلی حبیبی، چ سوم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- کلینی، محمدبن یعقوب، 1365، الکافی، تصحیح و تعلیق علیاکبر غفاری، چ چهارم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
- مجلسی، محمدباقر، 1413ق، بحار الأنوار، ط. الثانیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- مرحبا، محمد عبدالرحمن، 1985م، الکندی: فلسفته ـ منتخبات، بیروت، منشورات عویدات.
- مظفری، حسین، 1386، بنیان مرصوص: فلسفه اسلامی از نگاه مکتب تفکیک، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- میرداماد، محمدباقر، 1367، القبسات، به کوشش مهدی محقق و دیگران، تهران، دانشگاه تهران.
- میرداماد، محمدباقر، 1376، «تقویم الایمان»، در: تقویم الایمان و شرحه کشف الحقائق، تحقیق و مقدمه علی اوجبی، تهران، مؤسسة مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
- نصرتی، یحیی و محسن رحیمی غازانی، 1395، عقل و ایمان از دیدگاه سورن کرکگور، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- وکیلی، محمدحسن، 1387، صراط مستقیم: نقد مبانی مکتب تفکیک براساس تقریر حجتالاسلام والمسلمین سیدان، دفتر اول، بیجا، بینا.
- Hood, E, Robert, 1990, Must God remain Greek?, Minneapolis, Fortress Press.
- Kierkegarrd, Soren A, 1941, Concluding Unscientific Postscript to the Philosophical Fragments, trans. David F. Swenson and Walter Lowrie Princeton, NJ, princeton University Press.