Ma`rifat Falsafi, Volume 21, Issue 4, No 84, Year 2025 , Pages 41-56

    Divine Will from the Perspective of Sadra and Ayatollah Misbah Yazdi

    Writers:
    ✍️ Naser Ojaghi / Assistant Professor, Dept. of Islamic Studies, Zanjan University. / nojaghi51@gmail.com
    doi 10.22034/marefatfalsafi.2024.2020790
    Abstract: 
    A significant portion of theology is devoted to the attributes of God, among which "will" is a particularly contentious topic. Key points of debate include the nature of divine will, whether it belongs to the Essence (dhāti) or to His action (fi‘lī), and whether it can be reduced to "knowledge." The celebrated view among philosophers is that "will" is an essential and eternal attribute, reducible to divine knowledge of the system of good. Mulla Ṣadrā staunchly advocates and defends this perspective. However, Ayatollah Misbah Yazdi offers a different viewpoint, marked by innovative insights, motivating the author to compare the two thinkers’ positions. Using a descriptive-analytical method and collecting data from relevant sources, this study examines the similarities and differences between the two views. The findings reveal that divine will is not an essential and eternal attribute, nor is it reducible to divine knowledge. Instead, it is an attribute of action abstracted from the position of divine action.
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :ارادة الهی از دیدگاه صدرالمتألهین و آیت‌الله مصباح یزدی
    Abstract: 
    بخش عمده‌ای از مبحث خداشناسی به صفات الهی اختصاص دارد. یکی از این صفات «اراده» است که بسیار مناقشه‌برانگیز است. چیستی اراده، ذاتی یا فعلی بودن اراده‌ی الهی و ارجاع آن به صفت «علم» از جمله مسائل مورد مناقشه است. نظر مشهور در میان فلاسفه آن است که «اراده» صفت ذاتی و ازلی است و به علم الهی به نظام خیر برمی‌گردد. صدرالمتألهین نیز بر این دیدگاه اصرار دارد و از آن دفاع می‌کند، اما آیت‌الله مصباح یزدی دیدگاه دیگری دارد. در دیدگاه ایشان نوآوری‌هایی دیده می‌شود. این نکته انگیزه‌ای شد تا به دیدگاه این دو متفکر اشاره شود. ازاین‌رو در این مقاله با جمع‌آوری مطالب از منابع مرتبط و به روش توصیفی ـ تحلیلی تفاوت‌ها و تشابه‌های دو دیدگاه بررسی شد. از پژوهش حاضر این نتیجه به دست آمد که اراده‌ی الهی صفت ذاتی و ازلی نبوده و قابل ارجاع به علم الهی نیست، بلکه صفتی فعلی است که از مقام فعل انتزاع می‌شود.
    References: 
    • ابن‌سینا، حسین‌ بن عبدالله (1383). الهیات دانشنامه علائی. چ دوم. همدان: بی‌نا.
    • احمدی، اسماء و صیدی، محمود (1398). چالش ذاتی یا فعلی بودن ارادة خدا از دیدگاه امام رضا طبق تفسیر فلسفی ملاصدرا و نقادی نظریة علامه طباطبائی در این زمینه. آموزه‌های فلسفه اسلامی، 25، 67ـ84.
    • اسدآبادی، عبدالجبار (1962). المغنی فی ابواب التوحید و العدل. قاهره: الدارالمصریه.
    • جامی، عبدالرحمن (1358). الدرة الفاخره. قم: انتشارات اسلامی.
    • جرجانی، میرسیدشریف (1325ق). شرح المواقف. قم: شریف رضی.
    • حلی، حسن بن یوسف (بی‌تا). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. قم: مصطفوی.
    • دولت، محمدعلی و دیگران (1393). مقایسة دیدگاه ملاصدرا و علامه طباطبائی دربارة ارادة الهی و ارزیابی دو دیدگاه بر اساس روایات. تحقیقات کلامی، 5، 25-40.
    • دولت، محمدعلی و ملایری، موسی (1393). مقایسة دیدگاه ملاصدرا و علامه طباطبائی دربارة ارادة الهی و ارزیابی دو دیدگاه بر اساس روایات. تحقیقات کلامی، 5، 25ـ40.
    • سعیدی‌مهر، محمد (1389). آموزش کلام اسلامی. چ هفتم. قم: کتاب طه.
    • صدرالمتألهین (1354). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
    • صدرالمتألهین (1361). العرشیه. تهران: مولی.
    • صدرالمتألهین (1363). مفاتیح الغیب. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    • صدرالمتألهین (1366). شرح اصول کافی. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    • صدرالمتألهین (1387). سه رسالة فلسفی. چ سوم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    • صدرالمتألهین (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه. چ سوم. بیروت: داراحیاء التراث.
    • صدوق، محمد بن علی (1398ق). التوحید. قم: انتشارات اسلامی.
    • طباطبائی، سیدمحمدحسین (1416ق). نهایة الحکمه، قم: انتشارات اسلامی.
    • کلینی، محمد بن یعقوب (1362). الکافی. چ دوم. تهران: اسلامیه.
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1383). آموزش فلسفه. چ چهارم. تهران: امیرکبیر.
    • ـــــ (1405ق). تعلیقة علی نهایة الحکمه. قم: در راه حق.
    • ملایری، موسی و رضوانی، معصومه (1394). بررسی تطبیقی ارادة الهی از دیدگاه ملاصدرا و روایات. پژوهشنامة قرآن و حدیث، 16، 69ـ90.
    • منصوری، آرمین و اله‌بداشتی، علی (1400). ارادة خدا از نگاه خواجه نصیرالدین طوسی، ملاصدرا و علامه طباطبائی. تاریخ فلسفه، 2، 35ـ48.
    • نراقی، ملامهدی (1423ق). جامع الافکار و ناقد الانظار. تهران: حکمت.
    • نصر، زهره‌سادات و نبیان، پروین (1392). معناشناسی اراده و مشیت الهی با تکیه بر آراء ملاصدرا و علامه طباطبائی. معارف عقلی، 29، 137ـ160. 
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Ojaghi, Naser .(2025) Divine Will from the Perspective of Sadra and Ayatollah Misbah Yazdi. Ma`rifat Falsafi, 21(4), 41-56 https://doi.org/10.22034/marefatfalsafi.2024.2020790

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Naser Ojaghi."Divine Will from the Perspective of Sadra and Ayatollah Misbah Yazdi". Ma`rifat Falsafi, 21, 4, 2025, 41-56

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Ojaghi, N.(2025) 'Divine Will from the Perspective of Sadra and Ayatollah Misbah Yazdi', Ma`rifat Falsafi, 21(4), pp. 41-56

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Ojaghi, N. Divine Will from the Perspective of Sadra and Ayatollah Misbah Yazdi. Ma`rifat Falsafi, 2025; 21(4): 41-56