فيلسوفان

جعفر انواري / دانشيار گروه تفسير و علوم قرآن مؤسسة آموزشى و پژوهشى امام خمينى ره    anvari@qabas.net
دريافت: 15/09/98                  پذيرش: 07/06/99
چكيده
براساس نص صریح قرآن، سرای آخرت از ویژگی‎های جسمانی نیز برخوردار است؛ ولی در میان متفکران و فیلسوفان مسلمان، در این‌باره دیدگاه‎هایی با گونه های گوناگون ارائه شده است؛ دیدگاهی آخرت را صرفاً روحانی می‎داند،  برخی آن را جسمانی محض می‎پندارند. در اين ميان کسانی سرای جاویدان را هم جسمانى و هم روحانى می‎دانند، به باور برخى بدن آن سرا بدن مثالى  است و برخى دیگر از بدن مادى عنصرى سخن رانده‏اند و بعضی ديگر به وجود بدن جسمانى غيرمادى رأى داده‏اند. در راستاى اين بحث، از تفاوت‏هاى بدن دنيوى و اخروى سخن به ميان آمده است. صاحبان اين ديدگاه‏ها چه‏بسا به آيات قرآنى نيز استناد جسته‏اند. در این نوشتار پس از گزارش این دیدگاه‎های متنوع، و نقد و بررسی آنها، دیدگاه صواب تبیین شده است .
كليدواژه‌ها: قرآن، فيلسوفان، معاد جسمانى، معاد روحانى، بدن مثالى، بدن جسمانى مادى، بدن جسمانی غيرمادى.
 

فصل نامه اى علمى ـ پژوهشى در زمينه علوم فلسفى پاييز 1393

جعفر انوارى[1]

چكيده

موضوع جبر و اختيار انسان يكى از مهم ترين موضوعات در قلمرو تفسير و فلسفه به شمار مى رود كه در گذر تاريخ، همچنان مورد پژوهش انديشمندان بوده است. برخى از آنان انسان را موجودى مجبور پنداشته اند، ولى جمهور آنان بر ديدگاه اختيار انسان پافشارى دارند. آيات قرآن نيز به دو دسته تقسيم مى پذيرند: دسته اى جبرنمايند و دسته اى ديگر به گونه اى روشن اختيار را ثابت مى كنند. فيلسوفان براى اثبات ديدگاه اختيار، از ادله عدالت و حكمت الهى بهره گرفته اند. در اين ميان ديدگاه اختيار با چالش هايى روبه رو شده كه بارزترين آنها مسائل مربوط به قضا و قدر و علم پيشين الهى به افعال اختيارى انسان است كه برخى در برابر آنها با اظهار عجز از پاسخ و پذيرش ايراد، ديدگاه جبر را برگزيده اند. از سوى ديگر در گفتار مفسران و فيلسوفان پرشمارى نيز اين موضوعات به گونه اى صحيح تبيين يافته و سخن مخالفان در بوته نقد نهاده شده است. بدين ترتيب پايه هاى ديدگاه اختيار انسان استوار مانده و هرگونه غبار ايراد و اشكال از چهره اين ديدگاه برطرف شده است.

كليدواژه ها: انسان، جبر، اختيار، قضا، قدر، علم پيشين الهى، قرآن، فيلسوفان.