سال ششم، شماره اول، پاييز 1387، 99ـ133
محمود فتحعلي[144]
رحمتاللّه رضايي[145]
چكيده
ابنسينا و پيروان وي، حركت قطعيه را انكار ميكنند. انكار حركت قطعيه اولاً مستلزم انكار حركت به معناي خروج تدريجي از قوّه به فعل، و ثانيا مستلزم پذيرش توهّمي بودن زمان است؛ در حالي كه ابنسينا، هم حركت در آن معنا را ميپذيرد و هم به وجود خارجي زمان معتقد است. ميرداماد و ملّاصدرا، به منظور رفع اين تناقض، وجود حركت قطعيه را پذيرفته و از اينرو درصدد تأويل نظر ابنسينا در اينباره برآمدهاند.
مقاله حاضر، از سويي، بر آن است كه تفسير رايج از حركت قطعيه و توسطيه و نيز ادلّه و علل آن را بررسي كند و مشكلات آن را يادآور شود و از سويي ديگر، در تلاش است تا نشان دهد كه ميتوان انكار حركت قطعيه و پذيرش وجود زمان را با يكديگر سازگار و بدين ترتيب از كلام ابنسينا رفع تناقض كرد، بيآنكه نيازي به تأويل باشد.
كليدواژه‌ها: حركت، حركت قطعيه، حركت توسطيه، زمان، آنِ سيّال، سكون، ابنسينا.
