سال ششم، شماره اول، پاييز 1387، 11ـ48

محمدحسين زاده[2]

چكيده

يكي از مهم‏ترين مباحث معرفت‏شناسي ديني اين است كه براي دست‏يابي به معرفت ديني، چه منبع يا ابزاري كارايي دارد؟ آيا راه معرفت در برابر ما گشوده است يا اينكه در انسدادي معرفتي به سر مي‏بريم؟ پاسخ هر فرد بدين پرسش بر مبناي معرفت‏شناختي ويژه آن فرد مبتني است. اگر او اين ديدگاه را پذيرفته باشد كه از راه عقل نمي‏توان دين را شناخت، پاسخ وي به پرسش مذكور ممكن است اين باشد كه منبع شناخت دينْ تجربه ديني، شهود، نقل وحي يا دليل نقلي يا گواهي حاكي از وحي است. امّا اگر اين فرد پذيرفته باشد كه از راه عقل مي‏توان دين را شناخت، پاسخ او به پرسش مزبور اين خواهد بود كه گزاره‏هاي بنيادين عقايد ديني را مي‏توان از راه عقل اثبات كرد؛ از اين‏رو، عقل مهم‏ترين منبع شناخت اين بخش از دين است.

در اين نوشتار، به امكان دست‏يابي به معرفت عقلي در حوزه دين مي‏پردازيم و آنچه را ممكن است مانع از دست‏يابي به چنين معرفتي شود بررسي و ارزيابي مي‏كنيم.

كليدواژه‏ها: معرفت عقلي، گريزناپذيري، وجود محمولي، برهان لمّي، پديده، پديدار، برهان انّي.

تأمّلي در برهان نظم

محسن موسيوند

چكيده

يكي از ادلّه اثبات وجود مبدأ هستي، «برهان نظم» و راه بررسي نظام دقيق و پيچيده عالم طبيعت است. اين برهان به دليل سهم زيادي كه حس و تجربه در آن دارد و همچنين به دليل انس بيشتر انسان با محسوسات و جهان ماده، فهمش براي غالب انسان هايي كه با اصطلاحات پيچيده و فني فلسفه و كلام آشنا نيستند، راحت تر است. اين برهان هرچند با تقريرهاي امروزي اش در مكاتب متقدّم كلامي نيامده است، اما مي توان از آن به عنوان مقدّمه اي براي فهم براهين كامل تر و دقيق تر اثبات خدا بهره گرفت. در اين نوشتار، سعي شده نظرات گوناگون درباره اين برهان بررسي شود و به اشكالات وارد شده بر آن پاسخ داده شود.

كليدواژه ها: نظم، برهان نظم، برهان غايي، تمثيل، تجربه، برهان لمّي، برهان انّي.