اختيار

سال شانزدهم، شماره دوم، پياپي62، زمستان 1397

محمد حسین‌زاده / استادیار مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران    Phsadra@gmail.com
دريافت: 24/01/97                  پذيرش: 20/08/97
چکيده
کانت فیلسوفی ناسازگارگراست که به ناسازگاری تعین علّی و اختیار باور دارد. او می‌کوشد تا رهیافتی ارائه کند که به وسیله آن بتوان هم به تعین علّی و هم به اختیار توأمان معتقد بود. برای این منظور، او هریک از اختیار و ضرورت علّی را در موطنی خاص و جدا از موطن دیگر تبیین می‌کند تا این دو مؤلفه ناسازگار، از یکدیگر جدا باشند و با هم مواجه نشوند. در این مقاله، دیدگاه کانت و راه‌حل او درباره تعارض ضرورت علّي و اختیار تبیین شده است. در بررسی دیدگاه کانت این نتیجه به دست آمد که پنج اشکال به راه‌حل کانت وارد است و با فرض پذیرفتن ناسازگاری ضرورت علّی و اختیار، راه‌حل کانت، راه‌حل مناسبی برای باور به اختیار نیست.
کلیدواژه‌ها: کانت، اختیار، ضرورت علّی، ناسازگارگرایی، نومن، فنومن.

فصل نامه اى علمى ـ پژوهشى در زمينه علوم فلسفى تابستان 1394

سيدمحمدجواد ميرجعفرى مياندهى/ دانشجوى دكترى فلسفه مؤسسه آموزشى وپژوهشى امام خمينى قدس سره

jmj1ir@yahoo.com

يارعلى كرد فيروزجائى / دانشيار گروه فلسفه دانشگاه باقرالعلوم عليه السلام

firouzjaei@bou.ac.ir

دريافت: 11/9/93               پذيرش: 29/3/94

چكيده

ضرورت علّى و معلولى از فروع مهم اصل عليت است و معناى آن به طوركلى عبارت است از ضرورى شدنِ وجود معلول هنگام وجود علت تامه اش (ضرورت بالقياس) و از ناحيه آن (ضرورت بالغير). اين ضرورت كه با عنوان جبر فلسفى نيز از آن ياد مى شود كاملاً مورد تأييد و تثبيت فلاسفه است و برخى متكلمان به ويژه اشاعره كاملاً آن را منكرند. اصوليين نيز چنين ضرورتى را تنها در علل غيرمختار مى پذيرند؛ اما استاد فياضى ضرورت سابقِ بالغير به تفسير مشهور را در همه علل، چه مختار و چه غيرمختار مردود مى داند، ولى معتقد است كه اين نوع ضرورت با تفسيرى ديگر در هر دو مورد صادق است. ضرورت بالقياس نيز از ديدگاه ايشان تنها در علل غيرمختار پذيرفتنى است. ديدگاه استاد فياضى در نفى ضرورت در برخى صورِ آن، گرچه هم نوا با آراى اهل كلام و اصوليون است، تفاوت هايى اساسى و مهم با آنها دارد كه در اين تحقيق به تفصيل به اين تمايزها پرداخته ايم.

كليدواژه ها: علت، معلول، ضرورت، اختيار، استاد فياضى.

فصل نامه اى علمى ـ پژوهشى در زمينه علوم فلسفى پاييز 1393

جعفر انوارى[1]

چكيده

موضوع جبر و اختيار انسان يكى از مهم ترين موضوعات در قلمرو تفسير و فلسفه به شمار مى رود كه در گذر تاريخ، همچنان مورد پژوهش انديشمندان بوده است. برخى از آنان انسان را موجودى مجبور پنداشته اند، ولى جمهور آنان بر ديدگاه اختيار انسان پافشارى دارند. آيات قرآن نيز به دو دسته تقسيم مى پذيرند: دسته اى جبرنمايند و دسته اى ديگر به گونه اى روشن اختيار را ثابت مى كنند. فيلسوفان براى اثبات ديدگاه اختيار، از ادله عدالت و حكمت الهى بهره گرفته اند. در اين ميان ديدگاه اختيار با چالش هايى روبه رو شده كه بارزترين آنها مسائل مربوط به قضا و قدر و علم پيشين الهى به افعال اختيارى انسان است كه برخى در برابر آنها با اظهار عجز از پاسخ و پذيرش ايراد، ديدگاه جبر را برگزيده اند. از سوى ديگر در گفتار مفسران و فيلسوفان پرشمارى نيز اين موضوعات به گونه اى صحيح تبيين يافته و سخن مخالفان در بوته نقد نهاده شده است. بدين ترتيب پايه هاى ديدگاه اختيار انسان استوار مانده و هرگونه غبار ايراد و اشكال از چهره اين ديدگاه برطرف شده است.

كليدواژه ها: انسان، جبر، اختيار، قضا، قدر، علم پيشين الهى، قرآن، فيلسوفان.

سال هشتم، شماره سوم، بهار 1390، 103ـ144

محمّدصالح زارع‏پور*

محمّد سعيدى‏مهر**

سيد محمّدعلى حجّتى***

چكيده

يكى از تقريرهاى جبرگرايى الهياتى نظريه‏اى است كه با تكيه بر علم پيشين و خطاناپذير الهى، به نفع جبرگرايى استدلال مى‏كند. حاميان اين نظريه معتقدند كه چون خداوند از پيش به همه اعمال انسان علمِ خطاناپذير دارد، پس انسان نمى‏تواند كارى جز آنچه خداوند از پيش مى‏داند انجام دهد؛ و بنابراين، اعمال انسان اختيارى نيستند. در اين مقاله، پس از تشريح پيش‏فرض‏هاى مورد قبول اكثريت جبرگرايان الهياتى، ابتدا برهان پايه جبرگرايى الهياتى ـ به مثابه استدلالى كه مى‏تواند كمابيش مورد اتّفاق اين گروه از جبرگرايان باشد ـ تقرير مى‏شود و سپس، با بررسى مهم‏ترين راه‏حل‏هايى كه تاكنون براى اين نوع جبرگرايى به دست داده شده است، جايگاه هريك در ارتباط با مقدّمات اين برهان تبيين مى‏شود.

كليدواژه‏ها: جبرگرايى الهياتى، علم پيشين، اختيار، ضرورت گذشته، انتقال ضرورت، اكام، مولينا.