سال بيستم، شماره اول، پياپي 77، پاييز 1401، ص 95ـ106

سال شانزدهم، شماره چهارم، پياپي64، تابستان 1398

سال دوازدهم، شماره سوم

سيدمحمدرضا مدرسى / دانشجوى دكترى فلسفه تطبيقى مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى قدس سره

modaresismrm@gmail.com

محمد فنائى اشكورى / دانشيار مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى قدس سره eshkevari@qabas.net

دريافت: 15/2/93 پذيرش: 9/10/93

چكيده

رابطه دين و عقل همواره در تاريخ تفكر بشرى بحث انگيز بوده است. ازآنجاكه آشكارترين ظهور عقل در فلسفه است، بحث دين و عقل به بحث دين و فلسفه نيز كشيده شده است. در اين نوشتار پس از تعريف فلسفه و دين، ديدگاه برخى از انديشمندان اسلامى و غربى را در اين باره بررسى مى كنيم. برخى از كسانى كه ميان دين و فلسفه هماهنگى نمى بينند، معتقدند كه دين بر عقل مقدم است و تمسك به عقل در فهم دين مجاز نيست؛ برخى نيز عقل را مقدم بر دين مى دانند. بيشتر انديشمندان اسلامى تعارضى ميان عقل و دين و در نتيجه ناسازگارى ذاتى ميان دين و فلسفه نمى بينند و معتقدند كه حكم صريح و قطعى عقل با حكم قطعى شرع هرگز تعارضى نخواهد داشت و در صورت مشاهده تعارض حكم قطعى عقل با حكم ظنى شرع، بايد حكم ظنى شرع را تأويل كرد.

كليدواژه ها: دين، فلسفه، رابطه فلسفه و دين، عقل گرايى، ايمان گرايى.

سال دوازدهم، شماره دوم - زمستان 1393

سيدفخرالدين طباطبايى[1]

يوسف دانشور نيلو[2]

چكيده

نوشتار پيش رو، شرح تقابل انديشه دو شخصيت معروف در دو حوزه الهيات و الحاد است. يكى از اين دو، ريچارد داوكينز، مى كوشد در كتاب «پندار خدا» از همه تخصص خود در حوزه زيست شناسى فرگشتى يارى بجويد و به بى خدايى و الحاد برسد و در نقطه مقابل، آليستر مك گراث، با تصنيف كتاب «پندار داوكينز» تلاش دارد به نقدى منصفانه از اين كتاب بپردازد و به مخاطبان نشان دهد كه علوم تجربى و به طور خاص، نظريه فرگشت با خداباورى در تنافى نيستند. نكته درخور توجه اينكه هر دو نفر در فضاى دانشگاه آكسفورد تنفس كرده و هر دو تجربه الحاد را از سر گذرانده اند؛ با اين تفاوت كه اولى هنوز با پافشارى بر الحاد خود، مشهورترين و پرارجاع ترين ملحد جهان شده، ولى دومى با وجود تخصص در علوم تجربى، از الحاد دست شسته و به مدافعى سرسخت براى خداباورى بدل گشته است.

كليدواژه ها: ريچارد داوكينز، آليستر مك گراث، علم تجربى، الحاد، دين، فرگشت، توهم.

سال دهم، شماره چهارم، تابستان 1392، 163ـ187

يحيى نورمحمدى نجف آبادى¹

محمد جعفرى²

چكيده

كثرت گرايى موردنظر سنت گرايان را مى توان با رويكرد فلسفى نيز نقد و بررسى كرد؛ چراكه سنت گرايان در تبيين نظريه كثرت گرايى خود، از برخى مبانى فلسفى نيز بهره برده اند. برخى از اين مبانى عبارت اند از: تشكيك وجود، پذيرش عالم كلى و مثال، تمايز ميان ساحت ظاهرى و ساحت باطنى دين، تقسيم عقل به كلى شهودى و جزئى استدلالگر، تقسيم واقعيت به واقعيت مطلق و واقعيت نسبى، جواز كثرت تفاسير حقِ متعارض از يك واقعيتِ واحد، تعميم حق از جزء به كل و برخى ديدگاه هاى ويژه درباره انسان و نقش او در مراتب هستى.

     در اين نوشتار، به نقد و بررسى مبانى اى پرداخته ايم كه سنت گرايان، نظريه كثرت گرايى خود را بر پايه آنها استوار كرده اند. اين مبانى در سه حوزه هستى شناسى، معرفت شناسى و انسان شناسى جمع بندى شده اند. در اين مقاله به نقد مبانى مزبور پرداخته، سعى مى كنيم جهات ابهام و اشكال آنها را مشخص سازيم.

كليدواژه ها: سنت، دين، كثرت گرايى، سنت گرايى، وحى، تشكيك وجود، عالم مثال، سيدحسين نصر.

 سال دهم، شماره دوم، زمستان 1391ـ 25ـ49

محمد فنائى اشكورى*

چكيده

پيدايش و رشد هر علمى در گرو خلّاقيت و نوآورى است. فلسفه، كه حاصل تأملات عقلانى درباره پرسش هاى بنيادى و نهايى در هر موضوعى است، يكى از عرصه هايى است كه ضرورت دارد درباره تحول و نوآورى در آن بينديشيم. مراد از نوآورى، برداشتن قدم نظرى جديدى است كه به پيشرفت، گسترش و تعميق يك علم يا پيدايش يك شاخه علمى كمك كند. فلسفه نيز همچون ديگر حوزه هاى تفكر بشرى با نوآورى ظهور و توسعه يافته است؛ اما نگاهى به تاريخ فلسفه نشان مى دهد كه اين حوزه در مقاطعى از تاريخش دچار گونه اى ركود شده است. تأمل در پرسش هايى كه در اين زمينه مطرح اند، مى تواند راهگشا باشد. برخى از اين پرسش ها بدين قرارند: آيا نوآورى در فلسفه ممكن است؟ چگونه مى توان در فلسفه نوآورى كرد و راهكارهاى آن چيست؟ عوامل و موانع نوآورى كدام اند؟ چه شيوه اى از آموزش و پژوهش در فلسفه مى تواند به نوآورى بينجامد؟ چه دانش هايى به نوآورى در فلسفه كمك مى كنند؟ آيا هر نوآورى اى مطلوب است؟ آيا اعتقاد به نوآورى با شكاكيت و نسبيت در معرفت تلازم دارد؟ آيا فلسفه معاصر اسلامى در مسير نوآورى است؟

     مقاله پيش رو تأملاتى درباره اين گونه پرسش هاست، كه در آن ضرورت نوآورى، قلمرو آن، زمينه ها و موانع آن و عناصرى كه توجه به آنها در آموزش و پژوهش فلسفى مى تواند به نوآورى بينجامد، كانون تأمل قرار گرفته است.

كليدواژه ها: نوآورى، فلسفه، تاريخ فلسفه، فلسفه مقايسه اى، فلسفه ورزى، نقادى، دين، علم.

سال سوم، شماره چهارم، تابستان 1385، 129ـ109

دان كيوپيت و دين نقد كتاب «درياي ايمان»

رحيم قرباني

 چكيده

دان كيوپيت، كه خود كشيشي ژورناليست است، نظراتي افراطي درباره اعتماد كامل بر علم داشته و بر اساس آن، معرفت‌بخشي دين و آموزه‌هاي آن را انكار مي‌كند. وي در اين بررسي‌ها، دچار تناقض‌گويي‌ها، مغالطه‌كاري‌ها و بي‌انصافي‌هاي فراواني شده، به گونه‌اي كه دين را افسانه و اسطوره

معرفي كرده و همه آموزه‌هاي آن را در رديف تعاليم خرافي جادو و طلسمات دانسته و علي‌رغم توجه انحصاري وي به دين مسيح، همه نتايج بررسي ميان علم و مسيحيت را بر همه اديان، حتي اسلام، تعميم داده است. اما تقريباً همه رويكردهاي وي نسبت به دين و رابطه آن با علم، به طور اساسي در معرض انتقاد اساسي قرار دارد. نوشتار حاضر بررسي انتقادي ديدگاه‌هاي وي به شمار مي‌رود.

كليد واژه‌ها

دين، دنياگرايي، خدا، ايمان، سرنوشت دين، مغالطات تعميمي.

ميزگرد فلسفه‌شناسى (9)

فلسفه و دين

با حضور آية‌اللّه محمّدتقى مصباح و حجة‌الاسلام غلامرضا فيّاضى

چكيده

در اين نشست، درباره برخى مباحث مربوط به نسبت ميان دين و فلسفه و معرفت دينى و معرفت فلسفى بحث و بررسى شده است. تعريف دين و فلسفه، تعريف معرفت دينى و معرفت فلسفى و نسبت ميان دين و فلسفه بر اساس تعاريف برگزيده، و نسبت ميان مسائل دينى و مسائل فلسفى به همراه تبيين امكان و چگونگى تعارض ميان دين و فلسفه و ميان معرفت دينى و معرفت فلسفى و راه حل اين تعارض از محورهاى اصلى اين نشست است.

كليد واژه‌ها

دين، فلسفه، معرفت دينى، معرفت فلسفى، دين‌شناسى

خدا و دين در انديشه هگل1

دكتر محمّد لگنهاوسن
مترجم: منصور نصيري

چكيده

هگل فيلسوف غامض‌‌گو و پيچيده‌‌نويسي است كه تفسير ديدگاه‌‌هايش در ميان متخصصان فن، ماجراي درازدامني دارد. برخي وي را به اعتقاد به همه‌‌خدايي، همه‌‌درخدايي و حتي كفر متهم ساخته‌‌اند و برخي ديگر وي را ستوده‌‌اند؛ اما آنچه پيداست اين است كه هگل خود را متعهد به مسيحيت لوتري دانسته، دامن خود را از اين اتهامات برمي‌‌شويد. دزموند فيلسوف معاصري است كه پس از 25 سال مطالعه در آراء هگل، در كتابي با عنوان خداي هگل: بدَلِ ساختگي؟ به تفسير ديدگاه هگل درباره خدا و دين پرداخته است. اين كتاب، كه آكنده از اصطلاحات پيچيده فلسفه هگل و نيز نوواژه‌‌هاي خاص خود دزموند است، در اين مقاله مورد بررسي و نقد اجمالي قرار گرفته است.

نكته مهم در اين بررسي تأكيد آن بر اين نكته است كه بايد از داوري شتاب‌‌زده درباره فيلسوف بزرگي چون هگل پرهيز كرد و بدون هيچ‌‌گونه محدودنگري به ساير ديدگاه‌‌هايي كه در تفسير نظرپردازي‌‌هاي هگل درباره دين مطرح شده‌‌اند، توجه كرد.

كليد واژه‌‌ها

هگل، خدا، همه ‌‌خدايي، همه‌‌ در خدايي، دين

سال ششم، شماره چهارم، تابستان 1388، 37ـ 66

جايگاه عقل و وحى در هندسه معرفت بشرى:

تحليل و بررسى ديدگاه آيت‌اللّه جوادى آملى در كتاب «منزلت عقل در هندسه معرفت دينى»

محمّد فنائى اشكورى

چكيده

تاريخ انديشه بشر گواهى مىدهد كه پرسش كهن از نسبت عقل و ايمان يا علم و دين، همواره به دنبال پاسخهايى تازه بوده است. كوشش براى فهم نسبت اينها، به ويژه براى ديندارانى كه در عصر شكوفايى علم مىزيند و در چنين عصرى مدّعى ساماندهى زندگى فردى و جمعى انسان با بهرهگيرى همزمان از علم و ديناند، ضرورتى اجتنابناپذير است. حكيم متألّه و مفسّر معاصر، آيتاللّه جوادى آملى، از عالمانى است كه با عنايت به اين ضرورت، اهتمامى بليغ به طرح اين مسئله ورزيده و تأمّلاتش را در اين باب عرضه نموده است. از نگاه اين حكيم، عقلْ جزئى از دين است، نه در مقابل آن. بنابراين، فرض ناسازگارى آنها نامعقول است. آنچه ممكن است در آغاز روى دهد تعارض عقل و نقل است كه راهحلهاى آن از ديرباز در علوم و معارف اسلامى مطرح بوده است. نوشتار حاضر كوششى است براى فهم، تحليل، و نقد نظريه استاد جوادى آملى در اينباره.

كليدواژهها: عقل، نقل، وحى، ايمان، دين، معرفت دينى، علم، اسلامىسازى علم، مكتب تفكيك.