فصل‏نامه‏اى علمى ـ پژوهشى در زمينه علوم فلسفى پاييز 1395

سيدروح اله ميرنصيرى / كارشناس ارشد فلسفه مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى قدس سره          mirnasiri2031@gmail.com

ابوالفضل ساجدى / استاد گروه كلام مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى قدس سره        sajedi@qabas.net

دريافت: 12/2/94               پذيرش: 29/11/94

چكيده

هدف هايى كه محققان براى پژوهش در علوم انسانى برمى گزينند، نقش بسزايى در چگونگى تدوين، انتخاب روش و تعيين نوع مسائل علوم انسانى دارند. هدف از تحقيق تا حدى به ماهيت موضوع از طرفى، و به انگيزه ها و ارزش هاى مورد قبول محقق از طرف ديگر، وابسته است. ديدگاه متفاوت محققان اسلامى درباره ماهيت موضوع و همچنين اتخاذ ارزش هاى اسلامى مورد قبول ايشان، علوم انسانى اسلامى را تا حدى متفاوت با علوم انسانى موجود به منصه ظهور مى رساند. علامه طباطبائى به عنوان يكى از بارزترين متفكران اسلامى، در برخى مسائل علوم انسانى نظريه پردازى كرده است. توجه به رويكرد ايشان و همچنين دقت در قراينى كه در «نظريه اعتباريات» ايشان وجود دارد، ما را به اين امر رهنمون مى كند كه علوم انسانى از منظر ايشان بر «علوم عملى» قابل تطبيق اند و در نتيجه هدف نهايى علوم انسانى، ارائه بايدها و نبايدهايى براى تحقق نظام آرمانى اسلامى است؛ نظامى كه در آن شرايط براى تكامل فرد و جامعه به طور مطلوب و طبق آموزه هاى ارزشى دين مبين اسلام فراهم است. پس از منظر ايشان، علاوه بر تبيين و تفسير، انتقاد و ارائه هنجارهاى مطلوب نيز به منظور ترسيم نظام آرمانى در زمره اهداف علوم انسانى قرار مى گيرند.

كليدواژه ها: هدف علوم انسانى، علوم عملى، اعتباريات، علامه طباطبائى.

فصل‏نامه‏اى علمى ـ پژوهشى در زمينه علوم فلسفى پاييز 1395

محمدعلى اسماعيلى / سطح 4 جامعه‏المصطفى العالميه و دانشجوى دكترى كلام مركز تخصصى كلام   mali.esm91@yhaoo.com

دريافت: 20/2/94               پذيرش: 12/4/95

چكيده

وجود رابط در سخنان فلاسفه پيش از صدرالمتألهين در دو مورد به كار مى‏رفت: 1. وجود رابط در قضايا؛ 2. وجود فى‏نفسه لغيره. صدرالمتألهين در پرتو مبانى حكمت متعالى، وجود امكانى را عين ربط و تعلق به واجب‏الوجود دانست و هرگونه استقلال را از آنها سلب كرده، اسم «وجود رابط» را بر آنها نهاد. مسئله ماهيت نداشتن وجودات امكانى (وجود رابط در حكمت متعاليه) مورد اختلاف است. علامه طباطبائى، آنها را فاقد ماهيت دانسته و از طريق وجود تلازم ميان ماهيت‏دارى و استقلال مفهومى، بر ماهيت نداشتن آنها برهان اقامه كرده است. اين نظريه، نتايج فلسفى متفاوتى دارد كه برخى از آنها در مسائلى همچون جايگاه مباحث ماهيت در فلسفه، تقسيم ممكن به جوهر و عرض، تفسير مقولات نسبى و تفسير مسافت حركت مشهود است. در اين نوشتار با روش توصيفى ـ تحليلى به بررسى ادله و نتايج اين ديدگاه پرداخته‏ايم.

كليدواژه‏ها: وجود رابط، وجود رابطى، ماهيت، استقلال مفهومى، علامه طباطبائى.

فصل نامه اى علمى ـ پژوهشى در زمينه علوم فلسفى تابستان 1395

رضا باذلى / دانشجوى دكترى فلسفه تطبيقى دانشگاه قم     rezabazeli@gmail.com

حسن عبدى / استاديار دانشگاه باقرالعلوم عليه السلام  hassanabdi20@yahoo.com

دريافت: 20/11/93               پذيرش: 18/8/94

چكيده

اغلب حكماى مسلمان در حوزه تصورات و تصديقات به قرائت خاصى از مبناگرايى قايل اند. يكى از اين فلاسفه، فيلسوف معاصر علامه طباطبائى است. در مبناگرايى علامه، ابتناى نظريات بر بديهيات در تصورات از طريق تعريف، و در تصديقات تنها از راه برهان شكل مى گيرد. وجه تمايز مهم مبناگرايى علامه از ديگر حكماى مسلمان، منحصر ساختن بديهيات در اوليات است. پرسش اصلى نوشتار حاضر اين است كه ديدگاه علامه در باب مبناگرايى چيست و چه اشكالاتى بر آن وارد است؟ در اين تحقيق با استفاده از روش توصيفى و تحليلى به بررسى اين پرسش پرداخته شده است. به نظر مى رسد با توجه به اينكه علامه، از سويى مبناگرايى خود را بر بديهيات به ويژه اوليات بنيان نهاده و از سوى ديگر معيار صدق گزاره هاى نظرى را ارجاع آنها به بديهيات در ماده و صورت دانسته است، اشكالات مطرح شده درباره مبناگرايى وارد نيست و مبناگرايى اسلامى از چنان ظرفيتى برخوردار است كه توان پاسخ گويى به انتقادات مطرح شده را داراست؛ هرچند مبناگرايى علامه به جهت منحصر كردن بديهيات در اوليات، مشكلاتى نيز دارد.

كليدواژه ها: ابتناى تصديقى، مبناگرايى، بديهيات، اوليات، ارجاع نظرى به بديهى، علامه طباطبائى، شبهات مبناگرايى.

فصل نامه اى علمى ـ پژوهشى در زمينه علوم فلسفى بهار 1395

اميد آهنچى / استاديار دانشگاه صنعتى شريف     ahanchi@sharif.ir

دريافت: 3/12/93               پذيرش: 9/8/94

چكيده

ادعاى اصلى تفكيكيان، جدايى جريان وحى از عقل و كشف است. آنان مدعى هستند كه براى دستيابى به معارف دينى، بايد به تفكيك ميان عقل و كشف از دين همت گمارد. تفكيكيان براى موجه جلوه دادن اين ادعا از روش هاى مختلف بهره مى برند. يكى از روش هاى آنان انتساب اين ادعا به مشاهير و بزرگان دين است؛ به همين دليل محمدرضا حكيمى در بسيارى از آثار خود، اين ادعا را به علامه طباطبائى نسبت مى دهد و او را مدافع فرضيه تفكيك معرفى مى كند تا شايد از اين رهگذر بتواند نظر بخشى از آحاد جامعه را به مدعيات فرضيه تفكيك سوق دهد. براى تحليل بهتر ادعاى آقاى حكيمى در خصوص طرفدارى علامه از مدعيات تفكيكيان، نخست دو محور اصلى ادعاى ايشان استخراج، و سپس جداگانه مورد تحليل واقع شده اند. پس از تحليل اين دو محور به روش حلى و نقضى روشن شد كه اولاً، علامه طباطبائى معتقد به ادعاى تفكيكيان نيست و ثانيا محمدرضا حكيمى دچار خلط ميان مقام ثبوت و اثبات شده و در نهايت گام در تحريف معنوى سخن علامه طباطبائى نهاده است.

كليدواژه ها: علامه طباطبائى، محمدرضا حكيمى، تفكيك، فلسفه، عرفان، قرآن، نقل.

فصل نامه اى علمى ـ پژوهشى در زمينه علوم فلسفى بهار 1395

سيدمحمد معلمى / دانشجوى دكترى فلسفه مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى قدس سره                  s.mohamad.moalemi@gmail.com

على مصباح / دانشيار گروه فلسفه مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى قدس سره                  a-mesbah@qabas.net

دريافت: 29/9/93               پذيرش: 15/6/94

چكيده

مبانى و پيش فرض هاى علوم انسانى از تأثير بسزايى در علوم انسانى برخوردارند و در اين ميان مبانى دينى، و از جمله عقايد دينى، در اسلامى سازى علوم انسانى بسيار مؤثرند. در اين مقاله به تأثير آموزه توحيد بر اصول راهبردى علوم انسانى دستورى از منظر علامه طباطبائى پرداخته ايم. براين اساس، ابتدا مراد خويش را از كليدواژگان مقاله توضيح داده ايم و پس از آن، تأثيرگذارى آموزه توحيد را در مبانى علوم انسانى به طور اجمال و در اصول توصيه گر علوم انسانى دستورى به طور تفصيلى پيگيرى كرده ايم.

كليدواژه ها: خدامحورى، علوم انسانى دستورى، علامه طباطبائى، اسلامى سازى علوم انسانى، اصول توصيه گر، فطرت، هدايت.

فصل نامه اى علمى ـ پژوهشى در زمينه علوم فلسفى زمستان 1394

سيدعباس موسوى / استاديار گروه فلسفه دانشگاه الزهرا عليهاالسلام                       moosaviseyyed@yahoo.com

دريافت: 29/7/93               پذيرش: 18/6/94

چكيده

نوشتار حاضر درباره يكى از بحث هاى مهم فلسفه حق است و آن اينكه آيا «حق» در كاربرد «حق داشتن» از نظر علامه طباطبائى امرى تكوينى است يا اعتبارى؟ به اين معنا كه وقتى حق داشتن در سياست و حقوق و اخلاق به كار مى رود، با قطع نظر از جعل جاعل آيا واقعيت نفس الامرى دارد يا امرى اعتبارى است؟ با توجه به اينكه علامه طباطبائى از شخصيت هاى برجسته و صاحب نظر در علوم انسانى بوده و نظرش در مسئله حق تأثيرگذار است، نوشتار حاضر به بررسى نظر ايشان در اين زمينه مى پردازد و درصدد اثبات اين مدعاست كه طبق مبانى و انديشه هاى ايشان در تفسير شريف الميزان، چنين نيست كه حق فقط ماهيتى اعتبارى داشته باشد؛ بلكه ايشان براى حق ماهيتى دوگانه (اعتبارى و تكوينى) قايل است. تبيين اطلاعات در اين پژوهش به روش تحليل عقلى و انتقادى بوده و جمع آورى اطلاعات به صورت مطالعه اسنادى انجام شده است.

كليدواژه ها: حق، حق طبيعى، تكوينى، اعتبارى، قراردادى، علامه طباطبائى.