حدوث نفس

سال بيستم، شماره اول، پياپي 77، پاييز 1401، ص 21ـ34

نوع مقاله: پژوهشي
* حسين سعادت / دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامي دانشگاه تهران hosein.saadat540@gmail.com     
محمد سعيدي‌مهر / استاد گروه فلسفه دانشگاه تربيت مدرس    saeedimehr@yahoo.com

سال دوازدهم، شماره دوم - زمستان 1393

محمد ميرى[1]

چكيده

صدرالمتألهين از سويى نظريه قديم بودن نفس را ابطال كرده و معتقد به حدوث نفس شده است و از سوى ديگر، بر اين باور است كه نفس، پيش از حدوث جسمانى خود در اين دنيا، در نشئآت پيشين، داراى هستى و كينونت عقلى بوده است. در اين پژوهش برآنيم تا راه برون رفت از اين تنافى ظاهرى ميان دو نظريه يادشده را در انديشه صدرالمتألهين بيابيم؛ چراكه خود صدرالمتألهين در موارد فراوانى به طرح اين مسئله پرداخته و تأكيد كرده است كه هر كدام از اين دو نظريه، به اعتبارى خاص، براى نفس، اثبات پذير است؛ به اين معنا كه نفس، به اعتبار كينونت عقلى خود، قديم است و در عين حال، از آن جهت كه نفس است و به عبارت ديگر، به لحاظ نحوه وجود تعلقى خود در نشئه دنيا، حادث به حدوث جسمانى است.

كليدواژه ها: حدوث نفس، قِدم نفس، كينونت عقلى نفس، وجود جمعى نفوس، نحوه وجود نفس.

سال هشتم، شماره چهارم، تابستان 1390، 27ـ54

مصطفى مؤمنى*

احمد بهشتى**

چكيده

قاضى سعيد كه از حكماى بعد از ملّاصدراست، در مباحث فلسفى، نظرياتى دارد كه با آراى ملّاصدرا و ابن‏سينا معارض است. در موضوع ادراك، او نظر صدراييان و مشّاييان را باطل دانسته و گفته كه ادراك نه حصولى است و نه حضورى (به معناى مشهور)؛ وى معناى جديدى از «حضور» ارائه مى‏دهد، بدون اينكه مراد خود را توضيح دهد. وى همچنين در باب حدوث نفس بر مسلك ابن‏سينا (روحانيه‏الحدوث بودن نفس) رفته، و در مسئله معاد، با قول ابن‏سينا و ملّاصدرا مخالفت ورزيده و به زعم خود قول ديگرى ارائه كرده است.

در نوشتار حاضر، اين سه مسئله را از ديدگاه قاضى سعيد بررسى كرده و نشان داده‏ايم كه در همه اين مسائل، نظر وى مبتنى بر حركت جوهرى و به تبع آن اصالت وجود بوده است. وى اتّحاد عاقل با معقول و حاس با محسوس را قبول دارد، در حالى كه حركت جوهرى را قبول ندارد. او همچنين، با صراحت، قول به اصالت وجود را باطل دانسته و بر اصالت ماهيت رفته است. لذا، تناقضات زيادى در نظريات وى به چشم مى‏خورد.

كليدواژه‏ها: قاضى سعيد قمى، ادراك و ابصار، معاد، حدوث نفس، نفس‏شناسى، علم حضورى.

واژه‌شناسى «جسمانيت»

در نظريه جسمانية‌الحدوث و روحانية‌البقا بودن نفس

هادى موسوى

مهدى على‌پور

چكيده

نظريه جسمانية‌الحدوث و روحانية‌البقا بودن نفس، جزء نظريات بديع صدرالمتألّهين درباره ماهيت نفس است. اين نظريه درصدد است اثبات كند كه نفس در ابتداى پيدايش، موجودى جسمانى است؛ امّا در طول زندگى، به واسطه حركت جوهرى، كمال مى‌يابد و به موجودى روحانى تبديل مى‌شود. بسيارى از شارحان اين نظريه به بررسى ابعاد گوناگون آن پرداخته‌اند. با وجود اين، به نظر مى‌رسد از تعيين دقيق معناى واژه «جسمانى» غفلت شده است؛ واژه‌اى كه نقش محورى را در نظريه ملّاصدرا ايفا مى‌كند.

دو تعريف عمده در مورد حقيقت معناى جسمانى به دست داده شده است: يكى «موجودى از سنخ جسم و يا همان جسم» و ديگرى «موجودى شديدالتعلّق به جسم». مقاله حاضر به دنبال آن است كه نشان دهد: مراد ملّاصدرا از «جسمانى» معناى نخست آن واژه مى‌باشد؛ يعنى نفس، در ابتداى حدوث، جسم است. شواهد و قراين موجود در آثار او همين مدّعا را تأييد و تثبيت مى‌كنند.

كليدواژه‌ها : حدوث نفس، حدوث جسمانى، روحانية‌البقاء جسمانى، ملّاصدرا.