سال پانزدهم، شماره دوم، پياپي 58، زمستان 1396

عباس نیکزاد / دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی بابل                                        Nikzad37@yahoo.com

فصل‏نامه‏اى علمى ـ پژوهشى در زمينه علوم فلسفى تابستان 1396

سيدمحمدعلى ديباجى / دانشيار دانشگاه تهران    dibaji@ut.ac.ir

زينب يوسف زاده / كارشناس ارشد فلسفه و كلام اسلامى دانشگاه تهران    z_yosef184@yahoo.com

دريافت: 24/9/95               پذيرش: 12/4/96

چكيده

در نظريه مجموعه ها نه تنها صفر و يك، بلكه ميزان عضويت مجموعه اى از اعداد ميان صفر و يك مطرح است؛ اين اصل اساسى تفكر فازى است. ديگر جهان پيرامون تنها سياه و سفيد نيست، بلكه خاكسترى نيز هست و هر عضوى در اين مجموعه خاكسترى، داراى ارزش عددى ميان صفر تا يك است. از سوى ديگر نظام فلسفى صدرالمتألهين بر پايه اصالت وجود شكل گرفته و نوآورى و نقطه اوج آن طرح تشكيك در مراتب حقيقت وجود است. با توجه به مبناى اصالت وجود، وجود حقيقت واحدى است كه تمام هويت و متن خارج را تشكيل مى دهد. اين حقيقت واحد وجود كه در موجودات كثير و حقايق خارجى مشترك است، به نحو تشكيكى و ذومراتب در خارج موجود است. بهره مندى از تفكر تشكيكى در حكمت متعاليه، داراى آثارى سودمند در شناخت موجودات خارجى به عنوان حقايق متكثر است و به نوعى با تفكر فازى قرابت دارد. اكنون پرسش اين است كه آيا ميان تفكر فازى و اصل تشكيك وجود قرابت و رابطه اى هست يا نه؟ اين جستار درصدد پاسخ به اين پرسش، به مؤلفه هاى متعددى رسيده است كه اين قرابت را اثبات مى كند.

كليدواژه ها: منطق فازى، صدرالمتألهين، اصالت وجود، تشكيك وجود.

فصل نامه اى علمى ـ پژوهشى در زمينه علوم فلسفى بهار 1396

رضا اكبريان / استاد گروه فلسفه دانشگاه تربيت مدرس        dr.r.akbarian@gmail.com

اصغر پوربهرامى / دكتراى فلسفه دانشگاه تربيت مدرس      apourbahrami@yahoo.com

محمد سعيدى مهر / استاد گروه فلسفه دانشگاه تربيت مدرس  saeedi@modares.ac.ir

على افضلى / دانشيار گروه كلام مؤسسه پژوهشى حكمت و فلسفه ايران    ali_mafzali@yahoo.com

دريافت: 11/7/94               پذيرش: 29/9/95

چكيده

اين مقاله درصدد بررسى اين مسئله است كه چرا در مابعدالطبيعه توماس آكوئيناس، تشكيك در مفهوم وجود به رغم قول او در باب تشابه وجود تصويرپذير نيست؟ توماس، علاوه بر ارسطو از ابن سينا نيز در بسيارى از مواضع تبعيت كرده است. ارسطو «موجود» را غير از مشترك معنوى و مشترك لفظى مى داند. ابن سينا، مشترك معنوى را بر دو قسم متواطى و مشكك مى داند و كاربرد سوم لفظ نزد ارسطو را در مشترك معنوى مشكك قرار مى دهد و چون قايل به مسانخت ميان علت و معلول است، از تشكيك در مفهوم وجود دفاع مى كند. توماس اگرچه سخنى از «تشابه در وجود» نمى گويد، اما قسم سومى در كنار مشترك معنوى و لفظى به نام لفظ متشابه را مطرح مى كند. اگرچه تحليل هاى زبان شناختى مؤيد مترادف بودن الفاظ تشابه در فلسفه توماس و تشكيك نزد ابن سيناست، تحليل هاى مابعدالطبيعى توماس شناسان جديد از تشابه بر اساس تناسب متفاوت با تشكيك مفهوم وجود است. تحليل آنها از تشابه بر اساس نسبت نزديك به تشكيك مفهوم وجود ابن سيناست؛ اما چون توماس قايل به مسانخت ميان خالق و مخلوق نيست، نمى توان اين تحليل توماس شناسان را نيز تفسيرى صحيح از قول توماس درباره تشابه دانست.

كليدواژه ها: تشكيك، تشابه، توماس آكوئيناس، ابن سينا، اسكندر افروديسى، فرفريوس، تشكيك وجود، تشابه وجود.

فصل نامه اى علمى ـ پژوهشى در زمينه علوم فلسفى تابستان 1395

حسينعلى شيدان شيد / استاديار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه                        shidanshid@rihu.ac.ir

دريافت: 11/11/93               پذيرش: 25/6/94

چكيده

حكيم سبزوارى در مسئله اصالت وجود، چه با اقامه استدلال هاى جديد و چه با كوشش در رد شبهات واردشده بر اين نظريه، نوآورى هايى در حكمت متعاليه به ميراث گذاشته است. اين مقاله به گزارش، تحليل و بررسى استدلال هاى وى كه بر اساس خيريت وجود، محال بودن تشكيك در ماهيت، خروج ماهيات از حالت استواى نسبت، توحيد ذاتى و توحيد فعلى، نفى ماهيت خداوند سبحان، و ارتباط صادر نخستين با خداوند اقامه شده اند، و نيز بررسى رويكردهاى وى به دو شبهه اصالت ماهيت در عرض اصالت وجود و دشوارىِ توجيهِ كثرت عَرْضى در وجود اختصاص دارد.

كليدواژه ها: حكيم سبزوارى، اصالت وجود، خيريت وجود، تشكيك وجود، اصالت ماهيت، صادر نخستين، كثرت عَرْضى.

سال دهم، شماره چهارم، تابستان 1392، 163ـ187

يحيى نورمحمدى نجف آبادى¹

محمد جعفرى²

چكيده

كثرت گرايى موردنظر سنت گرايان را مى توان با رويكرد فلسفى نيز نقد و بررسى كرد؛ چراكه سنت گرايان در تبيين نظريه كثرت گرايى خود، از برخى مبانى فلسفى نيز بهره برده اند. برخى از اين مبانى عبارت اند از: تشكيك وجود، پذيرش عالم كلى و مثال، تمايز ميان ساحت ظاهرى و ساحت باطنى دين، تقسيم عقل به كلى شهودى و جزئى استدلالگر، تقسيم واقعيت به واقعيت مطلق و واقعيت نسبى، جواز كثرت تفاسير حقِ متعارض از يك واقعيتِ واحد، تعميم حق از جزء به كل و برخى ديدگاه هاى ويژه درباره انسان و نقش او در مراتب هستى.

     در اين نوشتار، به نقد و بررسى مبانى اى پرداخته ايم كه سنت گرايان، نظريه كثرت گرايى خود را بر پايه آنها استوار كرده اند. اين مبانى در سه حوزه هستى شناسى، معرفت شناسى و انسان شناسى جمع بندى شده اند. در اين مقاله به نقد مبانى مزبور پرداخته، سعى مى كنيم جهات ابهام و اشكال آنها را مشخص سازيم.

كليدواژه ها: سنت، دين، كثرت گرايى، سنت گرايى، وحى، تشكيك وجود، عالم مثال، سيدحسين نصر.

سال دهم، شماره دوم، زمستان 1391ـ 51ـ74

عسكرى سليمانى اميرى*

چكيده

فلسفه از «موجود» بحث مى كند؛ موجود معمولاً به وجود و ماهيت تحليل مى شود. فيلسوفان، با تأمّل در وجود و ماهيت، اصالت را به وجود داده اند. عدّه اى از آنها وجودها را متباين دانسته اند؛ ولى حكماى متعالى به تشكيك در وجود روى آورده، و تباين در وجودها را نفى كرده اند. از سوى ديگر، اهل معرفت وجود را واحد شخصى دانسته اند.

ملّاصدرا، با تأمّل ژرف تر، كثرت وجود را به مظاهر حقيقت وجود برگردانده و حقيقت وجود را كه همان وجود خداست، مانند اهل معرفت، يك واحد شخصى دانسته است. از اين رو، كثرت تشكيكى را به وجودهاى معلولى برگردانده كه مظاهر آن حقيقت اند و بين حقيقت وجود و مظاهر او تشكيك نيست، مگر به اعتبار. ادعاى اهل معرفت كه حقيقت وجود واحد شخصى است و مابقى مظاهر اويند، از سه راه قابل اثبات است: اوّل از راه بى نهايت بودن واجب الوجود؛ دوم از راه عين الربط بودن ماسواى واجب به او؛ و سوم از راه تعريف تشكيك و خاصيت واجب بالذّات. بنابراين، فلسفه ملّاصدرا كه از اصالت وجود آغاز شده و به وحدت شخصى وجود رسيده، وجودات متكثّر را مظاهر آن واحد شخصى دانسته است.

كليدواژه ها: تباين وجود، تشكيك وجود، وحدت شخصى وجود، واجب الوجود، حقيقت وجود، وجود مطلق.

سال نهم، شماره اول، پاييز 1390، 179ـ190

عباس نيكزاد*

چكيده

يكى از شاهكارهاى مهمّ ملّاصدرا اثبات حقيقت واحده مشكّكه «وجود» است. به قول بعضى از بزرگان، دو مسئله «اصالت وجود» و «مراتب تشكيكى وجود» دو بال اصلى حكمت متعاليه صدرايى را تشكيل مى‏دهند. بنابراين، نقد هريك از اين دو مسئله به منزله قطع يكى از دو بال حكمت متعاليه است. از اينجا مى‏توان به اهميت مسئله تشكيك وجود پى برد.

نوشتار حاضر نقد و بررسى مقاله‏اى است كه با عنوان «تشكيك در تشكيك وجود حكمت صدرايى» در شماره 29 معرفت فلسفى چاپ شده، و نگارنده درصدد دفاع از تشكيك وجود صدرايى، و پاسخ به اشكالات وارده است.

كليدواژه‏ها: تشكيك وجود، حقيقت وجود، مابه‏الامتياز، مابه‏الاشتراك، تشكيك خاصّى، حكمت متعاليه، ملّاصدرا.

كثرت تشكيكي سازگار با وحدت شخصي

چكيده

يكي از دغدغه‌هاي فلسفي در عرفان و حكمت متعاليه، مسئله «وحدت وجود» است. عرفا قايل به وحدت شخصي وجود هستند، در حالي كه در فلسفه و بخصوص در حكمت متعاليه، كثرت وجود بديهي يا قريب به بديهي تلقّي شده است. شاه‌كار صدرالمتألّهين «اصالت وجود» است كه از تحليل آن، تشكيك وجود و عين‌الربط بودن معلول نسبت به علت فاعلي استنتاج مي‌شود و از اين رهگذر، وي گامي به سوي وحدت شخصي وجود برداشته و به مدعاي عرفا نزديك شده، بلكه حتي آن را برهاني كرده است. اين مقاله به بررسي اين مسئله مي‌پردازد كه وحدت شخصي وجود از منظر ملّاصدرا با تشكيك وجود سازگاري دارد و نمي‌توان وجود غير واجب بالذات را نفي كرد و به كلي آن را هيچ و پوچ دانست.

كليد واژه‌ها:

اصالت وجود، وحدت وجود، تشكيك وجود، وجوب ذاتي، مواد ثلاث، امكان ماهوي، امكان فقري، امتناع.

سال هشتم، شماره اول، پاييز 1389، 11ـ24

حسين عشاقى*

چكيده

يكى از پايه‏هاى حكمت متعاليه صدرايى مسئله «تشكيك وجود» است كه بنابر آن، «حقيقت وجود» حقيقتى يك‏گونه و واقعيتى يگانه مى‏باشد كه مراتب متفاوتى دارد؛ به گونه‏اى كه مابه‏الامتياز در آنها، عين مابه‏الاشتراك است. به نظر ما، اين ديدگاه گرچه نسبت به ديدگاه مشّاييان از امتيازاتى برخوردار است، امّا هم اصل مدّعا و هم ادلّه آن كاستى‏هاى فراوانى دارد كه پذيرش آن را ناممكن مى‏سازد. در مقاله حاضر، به شش مورد از كاستى‏هاى مربوط به اصل مدّعا پرداخته شده است.

كليدواژه ‏ها: تشكيك وجود، حقيقت وجود، مابه‏الامتياز، مابه‏الاشتراك، تشكيك خاصى، حكمت متعاليه، مراتب وجود، شئون وجود، اصالت وجود.