استقرا

سال شانزدهم، شماره اول، پياپي 61، پاييز 1397

سيدعلي طاهري خرم‌آبادي / استاديار دانشگاه صنعتي شريف    ataheri@sharif.edu
دريافت: 11/02/97                  پذيرش: 18/07/97
چکیده
مسئله استقرا، پرسش از چگونگی پرکردن شکافی است که میان مقدمات استدلال استقرایی و نتیجه وجود دارد. ابن‎سینا و پیروانش برای حل این مشکل میان تجربه و استقرا فرق گذشته‎اند. به عقیده آنان تجربه برخلاف استقرا بر مشاهد صرف افراد مبتنی نیست، بلکه این مشاهدات به همراه قیاس‎اند که حکم تجربی را نتیجه می‎دهند. مقدمه کبرای این قیاس این اصل فلسفی است که اتفاق، دائمی یا اکثری نیست. برخی فیلسوفان معاصر اسلامی این راه‎حل را مورد نقد قرار داده‎اند. یک انتقاد اصلی این است که مقدمه کبرا در قیاس مزبور، بدیهی نیست و هیچ استدلالی نیز بر آن اقامه نشده است. من در این مقاله نشان داده‎ام که این انتقادها ناشی از برداشت ناصحیحی از آن اصل مربوط به اتفاقی‎هاست. تفسیر صحیح از این اصل منوط به توجه بیشتر به برخی تمایزهای میان انواع علت و به خصوص دیدگاه‎های فلسفه سینوی درباره علت‎های طبیعی است.
کلیدواژه‌ها: استقرا، تجربه، اتفاق.

سال پانزدهم، شماره دوم، پياپي 58، زمستان 1396

محمد محمدرضایی / استاد گروه فلسفه دین و فلسفه اسلامی دانشگاه تهران (پردیس فارابی)         mmrezai391@yahoo.com

سیده حورا موسوی / کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران (پردیس فارابی)

سال دهم، شماره چهارم، تابستان 1392، 133ـ162

سيداكبر حسينى قلعه بهمن¹

عليرضا تاجيك²

چكيده

مفاهيم كلى را از دو منظر مى نگرند: هستى شناختى، معرفت شناختى. از منظر هستى شناختى، درباره چيستىِ كليات، و از منظر معرفت شناختى، درباره نحوه آگاهى ما از مفاهيم كلى و همچنين چگونگى ساخته شدن آنها در ذهن سخن مى گويند. اين نوشتار، پس از بررسى ديدگاه هاى هستى شناختىِ مطرح شده درباره كليات، به نحوه شكل گيرى آنها مى پردازد.

     در اين پژوهش، روشن خواهد شد كه مفاهيم كلى با مواجهه با جزئيات (هرچند يك مواجهه) ساخته مى شوند، و ادراك موارد متعدد و مصاديق مختلف در اين فرايند، ضرورى نيست؛ هرچند پس از ساخته شدن اين مفاهيم، هرقدر شمار مواجهه ها با مصاديق افزوده شود، دقت آن مفاهيم بالاتر مى رود و بهتر نمايانگر مصاديق خواهند بود.

كليدواژه ها: كليات، واقع گرايى، اصالت تسميه، اصالت مفهوم، شباهت خانوادگى، استقرا.

روش استقرائي از ديدگاه تطبيقي

جمعه‏خان افضلي153

چكيده

در ميان روش‏هاي رايج براي تحصيل معرفت، روش «استقرائي» از اهميتي فراوان برخوردار است. اما اين روش با تمام مزايا و اهميتي كه دارد، ظاهرا از لحاظ فلسفي يقين‏آور نيست. يقين فلسفي در صورتي حاصل مى‏گردد كه بين مقدّمات استدلال و نتيجه حاصل از آن (مانند قياس) ارتباط منطقي و توليدي وجود داشته باشد. در استدلالات استقرائي، بين مقدّمات و نتيجه استدلال، گسست منطقي وجود دارد و مقدّمات مولّد نتيجه به شمار نمى‏آيند. بنابراين، اين پرسش مطرح است كه اگر استقرا يقين‏آور نيست، چگونه مى‏توان بدان اعتماد كرد؟ براي پاسخ به اين سؤال، راه‏حل‏هايي متفاوت ارائه گرديده است.

اين نوشتار، كه با رويكرد تطبيقي به مسئله استقرا نگريسته است، ضمن اشاره به تعريف «استقرا» و تفاوت‏هاي آن در فضاي اسلامي و غربي و خلط‏هايي كه از توجه نكردن به اين تفاوت‏ها پديدار گشته، به تبيين و نقد اجمالي اين راه‏حل‏ها مى‏پردازد.

كليدواژه‏ها: استقرا، تجربه، يقين، قياس، توالد ذاتي.

سال هشتم، شماره دوم، زمستان 1389، 125ـ150

رضا صادقى*

چكيده

با اينكه ابطال‏پذيرى از ديدگاه‏هاى تأثيرگذار در فلسفه علم قرن بيستم به شمار مى‏رود، امّا موفقيت اين ديدگاه بيشتر در جنبه سلبى آن يعنى در نقد ديدگاه‏هاى رقيب است. در اين نوشتار، ضمن بازخوانى نقدهاى پوپر بر ديدگاه‏هايى مانند پوزيتيويسم و معينى‏گرى، به لوازم نظريه ابطال‏پذيرى در نفى علميت فرضيه تكامل داروين اشاره خواهد شد؛ در پايان نيز استدلال خواهد شد كه ابطال‏پذيرى در جنبه ايجابى موفقيت چندانى ندارد و از ارائه توصيفى درست از نقش مشاهده در حوزه علم و نسبت آن با نظريه ناتوان است.

كليدواژه‏ها: ابطال‏پذيرى، اثبات‏پذيرى، استقرا، تقرّب به صدق، واقع‏گرايى پوپر، معينى‏گرى، پوزيتيويسم، مشاهده، نظريه.

سال هفتم، شماره دوم، زمستان 1388، 151ـ184

مرورى بر ويژگى‏هاى فرضيه و نقش آن در مطالعات تجربى

سيدحسين شرف‏الدين^*

محمود رجبى^**

چكيده

فرضيه به عنوان پاسخ موقّت به سؤالات تحقيق، برآورد حدسىِ روابط بين متغيّرهاى آن، وهدايت‏كننده منظّم و استوار فرايند پژوهش، يكى از سازه‏هاى مهمّ معرفتى در هر پژوهش علمى بهشمار مى‏رود؛ ابزار نيرومندى است كه با هدف دست‏يابى به نتايج اطمينان‏بخش، ابداع شده است.فرضيه با الهام از تفكرى تئوريك، و برپايه شناخت مقدّماتى پديده مورد مطالعه (مرحله اكتشاف)،بيانگر استنباطى مستدل درباره اوصاف، حالات، و رفتارهاى پديده مورد مطالعه است. به استثناىمطالعات توصيفى و اكتشافى، تقريبا همه مطالعات با فرضيه يا مجموعه‏اى از فرضيات به‏هم پيوستهآغاز مى‏شوند و استمرار مى‏يابند. اين نوشتار درپى آن است تا پس از بررسى ابعاد مفهومىِ«فرضيه»، با رويكردى روش‏شناختى، به بحث درباره گونه‏ها، ويژگى‏ها، و كاركردهاى آن در فرايندمطالعه علمى بپردازد و ديدگاه‏هاى مختلف در اين خصوص را تحليل نمايد.

كليدواژه‏ها: فرضيه، متغيّر، پيش‏فرض، نظريه، قانون، آزمون، قياس، استقرا، ابطال.