صدق و كذب

فصل نامه اى علمى ـ پژوهشى در زمينه علوم فلسفى پاييز 1394

اكبر فايدئى / مربى گروه فلسفه و حكمت اسلامى دانشگاه شهيد مدنى آذربايجان                            faydei@yahoo.com

ناصرالرضا ضيائى نيا / دانشجوى دكترى فلسفه و اصول حوزه علميه قم                                17561naser@gmail.com

دريافت: 20/7/93               پذيرش: 12/5/94

چكيده

كهن ترين نظريه درباره ماهيت صدق و كذب، نظريه مطابقت صدق ارسطويى يا تعريف حقيقت و  صدق قضايا به سازگارى آن با واقع است كه فلاسفه مسلمان، معيار صدق و كذب را براساس همين  نظريه توجيه، و از واقع قضايا به «نفس الامر» تعبير كرده اند. تعريف حقيقت و صدق قضايا به  مطابقت با «نفس الامر» در ميان حكماى اسلامى، موجب پيدايش اين اشكال شده است كه ديده اند  انطباق اين تعريف درباره قضاياى ذهنيه و حقيقيه ناموجه جلوه مى كند؛ ازاين رو در پى آن بوده اند  كه با تحليل مفهوم «نفس الامر»، نحوه صدق قضاياى مختلف را با واقع نشان دهند. ايشان در تحليل  مفهوم «نفس الامر» و انطباق آن بر انواع قضايا، تفاسير مختلفى آورده اند كه ازجمله تفسير  «نفس الامر» به «عقل فعال»، «واقعيه كل شى ء بحسبه» و... كه مشهورترين آن آرا، تفسير «نفس الامر»  به «نفسى الشى ء» يا «شى ء فى حد ذاته» است؛ و نوشتار حاضر به توضيح و بررسى آن مى پردازد.

كليدواژه ها: صدق و كذب، نظريه مطابقت، نفس الامر، نفس الشى ء، فلاسفه اسلامى.

سال دهم، شماره سوم، بهار 1392، 55ـ77

سيدمحمود نبويان¹

چكيده

مسئله اعتباريات از مسائل مهم در قلمرو مباحث فلسفه هاى مضاف به ويژه فلسفه حق، فلسفه سياست، فلسفه حقوق و فلسفه اخلاق است. حقيقت اعتبار و امور اعتبارى، تمييز ميان معانى گوناگون آن و نيز رابطه ميان اعتبار و انشا، اعتبار و تنزيل، انواع اعتباريات، اعتباريات و واقعيت و همچنين مسئله صدق و كذب در اعتباريات، از مهم ترين مباحثى اند كه در بحث اعتباريات بايد بدانها پرداخت. انديشمندان بسيارى به مسائل يادشده پرداختند و مباحث ارزشمندى را ارائه داده اند؛ اما دو تن از متفكران برجسته مسلمان، يعنى مرحوم اصفهانى و علّامه طباطبائى، دقيق ترين مباحث را در اين حوزه مطرح كرده اند. در اين نوشتار ديدگاه مرحوم محمدحسين غروى اصفهانى را درباره مسئله اعتباريات توضيح داده ايم.

كليدواژه ها: اعتبار، انشا، صدق و كذب، تنزيل، واقعيت، محمدحسين غروى اصفهانى.

سال نهم، شماره دوم، زمستان 1390، 115ـ146

سيدمحمود نبويان*

چكيده

مسئله اعتباريات از مسائل مهم در قلمرو فلسفه‏هاى مضاف به ويژه فلسفه حق، فلسفه سياست، فلسفه حقوق و فلسفه اخلاق است. حقيقت اعتبار و امور اعتبارى، تمييز ميان معانى گوناگون آن، ضرورت اعتبار، نخستين اعتبار، انواع اعتباريات، و سرانجام رابطه اعتباريات و صدق و كذب از مهم‏ترين مباحثى هستند كه در بحث اعتباريات بايد كانون توجه باشند.

انديشمندان بسيارى درباره مسائل مزبور مباحثى ارزشمند مطرح كرده‏اند؛ اما دو تن از متفكران برجسته مسلمان، يعنى مرحوم غروى اصفهانى و علّامه طباطبائى دقيق‏ترين مباحث را در اين حوزه انجام داده‏اند. اين نوشتار، شرح و بررسى ديدگاه علّامه طباطبائى درباره مسئله اعتباريات را عهده‏دار است.

كليدواژه‏ها: اعتبار، صدق و كذب، ملاك اعتبارى بودن و واقعيت.

سال هشتم، شماره چهارم، تابستان 1390، 55ـ74

ناديا مفتونى*

چكيده

فارابى اگرچه به نحو مدوّن و معنون وارد مسئله نقد خيال نشده است، امّا با عرضه اين مسئله بر آثار وى مى‏توان به نتايجى دست يافت. مسئله نقد خيال متعلّق به گستره فلسفه هنر مى باشد و اين‏گونه طرّاحى مسئله و تلاش براى حلّ آن، گامى در جهت توسعه فلسفه هنر اسلامى يا فلسفه هنر حكماى مسلمان است و از اهميت راهبردى در تحليل و نقد آثار هنرى برخوردار مى باشد. فارابى در نقد خيال با ملاك‏هاى صدق و كذب، زيبايى و زشتى، و خوبى و بدى داراى ديدگاه است و سرانجام همه اين ملاك‏ها را در ترازوى سعادت ارزيابى مى‏كند. البته مفهوم صدق و كذب معطوف به صور خيال با صدق و كذبِ ناظر به قضيه و خبر تفاوت اساسى دارد. داور و حكم‏كننده در مقام سنجش خيال با ملاك‏هاى زيبايى و سعادت، تنها قوّه ناطقه است و قواى خيالى صلاحيت اين داورى را ندارند.

كليدواژه‏ها: فارابى، صور خيال، صدق و كذب، زيبايى و زشتى، خوبى و بدى، سعادت، فلسفه هنر.