خيال

فصل نامه اى علمى ـ پژوهشى در زمينه علوم فلسفى بهار 1395

مهدى امينى / دانشجوى دكترى حكمت هنر دينى دانشگاه اديان و مذاهب                m.amini@urd.ac.ir

اكبر فايدئى / مربى گروه فلسفه و حكمت اسلامى دانشگاه شهيد مدنى آذربايجان                     faydei@yahoo.com

دريافت: 25/10/93                    پذيرش: 29/5/94

چكيده

جستار پيش رو مدعى است هنر تنها محصول احساسات و اذواق خالق آن نيست، بلكه هنرمند در نسبتى كه با حقيقت مى يابد علاوه بر اينكه بارقه هايى از آن را وجدان مى كند، زمينه انكشاف آن را نيز در اثر هنرى خود مهيا مى سازد و از اين رهگذر به هنر خويش وجهى از معرفت بخشيده، بدان اصالت مى دهد. با توجه به اين فرضيه كه فى نفسه داراى اهميت است، چيستى حقيقت و نسبت و كيفيت حضور آن در هنر، مسئله اى بنيادين است كه مى توان پاسخ آن را در انديشه هاى حكمى يكى از شاخص ترين فلاسفه اسلام يعنى صدرالمتألهين جست وجو كرد. ازاين رو اين پژوهش با توصيف مبانى حقيقت و رقيقت، اتحاد عالم و معلوم، عقل عملى، و كاركرد خيال در «ترويح اجسام و تجسيم ارواح»، به تبيين نسبت و نقش اين مبانى در چگونگى حضور حقيقت در تكوين صنايع و آثار هنرى مى پردازد.

كليدواژه ها: حقيقت، صنايع، آثار هنرى، خيال، عقل، معرفت، صدرالمتألهين.

سال نهم، شماره دوم، زمستان 1390، 63ـ84

محمد نجاتى*

احمد بهشتى**

چكيده

در نمط دهم كتاب اشارات، گفتمان فلسفى ابن‏سينا در باب قوه خيال و حس مشترك صورتى نو به خود گرفته است. وى در ذيل كاركردهاى اين دو قوه، ادراك و حفظ صورى را لحاظ مى‏كند كه به لحاظ وجودشناختى، متعالى از ماده بوده، در عالم غيب و ملكوت حضور دارند و به گونه مشاهده و از طريقى غيرحصولى براى نفس به دست مى‏آيند. لحاظ اين رويكرد به نتايجى چند در قلمرو معرفتى حكمت سينوى مى‏انجامد. از جمله اين پيامدها مى‏توان به حلّ معماى تجرّد يا مادّيت خيال نزد ابن‏سينا، اذعان ضمنى وى به نظريه حركت جوهرى و لحاظ فاعليت و پويايى نفس در فرايند ادراك اشاره كرد. در حوزه صدرايى، ملّاصدرا حسّ مشترك و خيال را قوه‏اى واحد لحاظ مى‏كند. وى يكى از علل دشوارى پذيرش معاد جسمانى را در نحوه نگرش جمهور به اين قوه و لحاظ مادى آن مى‏داند و دماغ را مظهر خيال به شمار مى‏آورد، نه محل آن. او به جهت جنبه عرفانى فلسفه خويش، قوه خيال را داراى سه ويژگى تجرّد مثالى، خلاقيت و جامعيت اضداد مى‏داند. از جهت دين‏شناختى، به واسطه اين سه ويژگى، مسئله معاد جسمانى و وقوع تناسخ ملكى به گونه‏اى اتم تبيين مى‏شود.

كليدواژه‏ها: خيال، تجرّد، پويايى نفس، خلّاقيت، معاد جسمانى، تناسخ.

 سال نهم، شماره سوم، بهار 1391، 125ـ149

 فاطمه اصغرى*
طاهره كمالى زاده**

چكيده

حكماى مسلمان در سلوك معرفتى خود، همواره به دنبال حقايقى بوده اند كه هرگونه شك و شبهه اى از آن زدوده شده باشد. در اين مسير، سرچشمه وحيانى كلام الهى و كلام اولياى الهى راه گشا و مددرسان ايشان است. در اين ميان شيخ شهاب الدين سهروردى نخستين حكيم مسلمان است كه با استشهاد و استناد به آيات و روايات، ديدگاه هاى خود را در مسير نيل به حقيقت اعلا قرار داده است.
     در اين مقاله ديدگاه ويژه هرمنوتيكى سهروردى، كه در حكمت اسلامى با عنوان تأويل از آن ياد مى شود، مورد تحليل قرار گرفته است. سهروردى با اتكا به نظريه خيال در حوزه معرفت شناسى و جهان شناسى خود، فرايند تأويل را براى درك و شهود حقايق باطنى ضرورى مى داند و با ذومراتب دانستن اين فرايند مشكل نظريه تأويل به رأى را با واحد بودن حقيقت، دفع مى كند.

كليدواژه ها: سهروردى، روايت، تأويل، خيال، مشاهده.

* كارشناس ارشد فلسفه و حكمت اسلامى دانشگاه زنجان.                                                    asgaref@yahoo.com
دريافت: 7/8/90               پذيرش: 22/1/91.

سال هشتم، شماره دوم، زمستان 1389، 151ـ168

رضا ماحوزى*

چكيده

كانت قوّه حكم تأمّلى (خيال) را قوّه ذوقِ زيباشناختى معرفى كرده است. هنگامى كه خيال مستقل از فاهمه و عقل، و بر مبناى اصل غايتمندى ذهنى، صورت‏هاى محض اعيان را انتزاع كند، «زيبايى آزاد» عرضه مى‏دارد، و هنگامى كه اين صورت‏ها را با مفهوم كمال (غايتمندى عينى درونى) عين همراه سازد، «زيبايى مقيّد» عرضه مى‏دارد. كانت اين اتّصال را در زيبايى مقيّد، اتّصال خير و زيبا دانسته است. اين نكته، ابهام وسيعى را در تلقّى كانت از معناى زيبايى ايجاد كرده است؛ به گونه‏اى كه برخى از مفسّران، زيبايى مقيّد را زيبايى اصيل ندانسته، بلكه آن را محصول عقل دانسته‏اند. اين نوشتار درصدد است با تشريح زيبايى آزاد و زيبايى مقيّد از نظر كانت، و تأكيد وى بر استقلال حكم زيباشناختى، نادرستى اين تفسير را نشان دهد.

كليدواژه‏ها: خيال، فاهمه، عقل، زيبايى آزاد، زيبايى مقيّد، غايتمندى.