سال دهم، شماره چهارم، تابستان 1392، 163ـ187

يحيى نورمحمدى نجف آبادى¹

محمد جعفرى²

چكيده

كثرت گرايى موردنظر سنت گرايان را مى توان با رويكرد فلسفى نيز نقد و بررسى كرد؛ چراكه سنت گرايان در تبيين نظريه كثرت گرايى خود، از برخى مبانى فلسفى نيز بهره برده اند. برخى از اين مبانى عبارت اند از: تشكيك وجود، پذيرش عالم كلى و مثال، تمايز ميان ساحت ظاهرى و ساحت باطنى دين، تقسيم عقل به كلى شهودى و جزئى استدلالگر، تقسيم واقعيت به واقعيت مطلق و واقعيت نسبى، جواز كثرت تفاسير حقِ متعارض از يك واقعيتِ واحد، تعميم حق از جزء به كل و برخى ديدگاه هاى ويژه درباره انسان و نقش او در مراتب هستى.

     در اين نوشتار، به نقد و بررسى مبانى اى پرداخته ايم كه سنت گرايان، نظريه كثرت گرايى خود را بر پايه آنها استوار كرده اند. اين مبانى در سه حوزه هستى شناسى، معرفت شناسى و انسان شناسى جمع بندى شده اند. در اين مقاله به نقد مبانى مزبور پرداخته، سعى مى كنيم جهات ابهام و اشكال آنها را مشخص سازيم.

كليدواژه ها: سنت، دين، كثرت گرايى، سنت گرايى، وحى، تشكيك وجود، عالم مثال، سيدحسين نصر.

 سال نهم، شماره چهارم، تابستان 1391، 71ـ100

رضا برنجكار*

چكيده

نقش عقل در معرفت دينى از شاخه هاى بحث كهن «عقل و وحى» است كه همواره كانون توجه متفكران دينى بوده است. تاريخ علم كلام را براساس بحث نقش عقل در معرفت دينى مى توان تفسير و تحليل كرد و تفاوت اصلى مكاتب كلامى، به ديدگاه اين مكاتب درباره بحث يادشده بازمى گردد. ادعاى نوشتار حاضر اين است كه عقل دست كم پنج كاركرد مهم نظرى، عملى، ابزارى، استنباطى و دفاعى دارد و نقش هاى عقل در معرفت دينى را دست كم مى توان به هشت كاركرد ميزان، مفتاح، استنباط، دفاع، ابزار، تكميل، تعامل استقلالى و تعامل غيراستقلالى تحليل كرد. از اين رو كاركردها و نقش هاى عقل فراتر از آن چيزى است كه تاكنون مطرح شده است.

كليدواژه ها: عقل نظرى، عقل عملى، عقل ابزارى، عقل استنباطى، عقل دفاعى، معرفت دينى، وحى، ميزان، مفتاح، استنباط، دفاع، ابزار، تكميل، تعامل استقلالى، تعامل غيراستقلالى.

سال ششم، شماره چهارم، تابستان 1388، 37ـ 66

جايگاه عقل و وحى در هندسه معرفت بشرى:

تحليل و بررسى ديدگاه آيت‌اللّه جوادى آملى در كتاب «منزلت عقل در هندسه معرفت دينى»

محمّد فنائى اشكورى

چكيده

تاريخ انديشه بشر گواهى مىدهد كه پرسش كهن از نسبت عقل و ايمان يا علم و دين، همواره به دنبال پاسخهايى تازه بوده است. كوشش براى فهم نسبت اينها، به ويژه براى ديندارانى كه در عصر شكوفايى علم مىزيند و در چنين عصرى مدّعى ساماندهى زندگى فردى و جمعى انسان با بهرهگيرى همزمان از علم و ديناند، ضرورتى اجتنابناپذير است. حكيم متألّه و مفسّر معاصر، آيتاللّه جوادى آملى، از عالمانى است كه با عنايت به اين ضرورت، اهتمامى بليغ به طرح اين مسئله ورزيده و تأمّلاتش را در اين باب عرضه نموده است. از نگاه اين حكيم، عقلْ جزئى از دين است، نه در مقابل آن. بنابراين، فرض ناسازگارى آنها نامعقول است. آنچه ممكن است در آغاز روى دهد تعارض عقل و نقل است كه راهحلهاى آن از ديرباز در علوم و معارف اسلامى مطرح بوده است. نوشتار حاضر كوششى است براى فهم، تحليل، و نقد نظريه استاد جوادى آملى در اينباره.

كليدواژهها: عقل، نقل، وحى، ايمان، دين، معرفت دينى، علم، اسلامىسازى علم، مكتب تفكيك.

سال هشتم، شماره اول، پاييز 1389، 107ـ132

احمد بهشتى*

محمّدحسن يعقوبيان**

چكيده

ملّاصدرا به عنوان متفكرى جامع‏نگر، رويكردهاى فلسفى، عرفانى، و كلامى گوناگونى را در باب چيستى وحى بررسى كرده و كوشيده است تا عناصر مختلف انديشه متفكّران پيش از خود را در نگاه معرفتى‏اش هضم كند. از اين‏رو، در آثار گوناگون صدرالمتألّهين، سه رويكرد قابل مشاهده است كه وى براى وحدت‏بخشى و جامعيت، به سمت حلّ تعارضات اين رويكردها حركت مى‏كند.

نويسندگان در اين مقاله تلاش مى‏كنند نشان دهند كه ملّاصدرا رويكردهاى مختلف و مبانى متنوّع را در هندسه حكمت متعاليه به يكديگر مى‏پيوند تا مشخّص شود كه رابطه وحيانى و حقيقت وحى، به جاى آنكه حقيقتى ماهوى باشد، حقيقتى وجودى است. و به تبع، وجودى بودن است كه در مراتب مختلف هستى قابل تشكيك است و در بستر مراتب هستى، از قرآن امرى تا فرقان خلقى، سيّاليت و تدرّج دارد. اين وحى‏شناسىْ قرآن‏شناسى خاصّى را براى ملّاصدرا به ارمغان مى‏آورد كه رنگ‏وبوى وجودى دارد. توجه به مراتب و ابعاد مختلف حقيقت وحى، نظرگاه او را از فروكاهش‏گرايى به يكى از ساحت‏هاى معرفتى وحى نظير كلام لفظى، معرفت عقلانى، و... مصون مى‏دارد.

كليدواژه‏ها: حكمت متعاليه، وحى، حقيقت وحى، ملّاصدرا، وجود تشكيكى وحى، قرآن‏شناسى.