دكارت

سال پانزدهم، شماره اول، پياپي 57، پاييز 1396

 سال يازدهم، شماره دوم، زمستان 1392، 83ـ105

محمدكاظم رضازاده جودى *

چكيده

بنابر نظريه دوگانه انگارى جوهرى، انسان تشكيل يافته از دو جوهر متفاوتِ نفس يا ذهن غيرفيزيكى و بدن فيزيكى است و آنها تباين ذاتى دارند. مشهورترين شارح و مدافع اين نظريه در دوره جديد، رنه دكارت است. وى حياتى تازه به آن بخشيده و استدلال هاى پرشمارى مانند كاربرد زبان، خلاقيت رفتارى، شك روشمند، ادراك حسى متمايز و تقسيم ناپذيرى نفس را به سود آن صورت بندى كرده است. در اين مقاله نخست اين پنج استدلال را به وضوح تبيين، و سپس نقدهايى را بر آنها مطرح ساخته ايم. به علاوه، به برخى اشكالاتى كه دوگانه انگارى جوهرى، به صورت عام، با آنها روبه روست نيز اشاره كرده ايم.

كليدواژه ها: دكارت، جوهر ذهنى، جوهر فيزيكى، آگاهى، تفكر، تمايز نفس و بدن، ابعاد.

*  استاديار گروه فلسفه دانشگاه آزاد اسلامى واحد تهران مركزى.                                                               mkrjoudi@yahoo.com
دريافت: 9/8/91               پذيرش: 16/5/92

سال يازدهم، شماره اول، پاييز 1392، 127ـ155

 اصغر پوربهرامى¹

رضا اكبريان²

محمد سعيدى مهر³

على افضلى⁴

چكيده

چهار نظريه براى بحث در باب لزوم تمايز يا عدم تمايز مواد ثلاث در منطق و فلسفه مطرح شده كه برخى اساسا هرگونه تمايزى را براى مواد ثلاث انكار، و برخى ديگر حيطه هاى كاربرد مواد ثلاث را تعيين مى كنند. گروه سوم نيز اين تمايز را لازم دانسته، معيارى پيشنهاد مى كنند. اين مقاله درصدد است كه با طرح نظريه پنجم، براى حل دو مسئله راهى بجويد: نخست آنكه چرا بايد ميان مواد ثلاث در منطق و وجوب و امكان در فلسفه تمايزى قايل شد؟ دوم آنكه معيار اين تمايز در منطق و فلسفه چيست؟ در پاسخ به مسئله نخست آمده است كه بر برهان هاى مابعدالطبيعى مانند برهان وجودى، وجوب و امكان و صديقين اشكال هاى مهمى ازجمله اشكال هاى هيوم و كانت وارد شده است. راه رهايى از اين اشكال ها تمايز مواد ثلاث منطقى از وجوب و امكان فلسفى است. در پاسخ به مسئله دوم اثبات شده است كه معيار مواد ثلاث در منطق بدين صورت است كه هر قضيه اى كه محمول آن ذات يا يكى از ذاتيات يا يكى از لوازم ذات موضوع آن باشد، واجب است. هر قضيه اى كه محمول آن نقيض ذات يا نقيض يكى از ذاتيات يا نقيض يكى از لوازم ذات موضوع آن باشد، ممتنع است؛ و هر قضيه اى كه محمول آن امرى غير از ذات و نقيض ذات و غير از يكى از ذاتيات و نقيض يكى از ذاتيات باشد يا غير از يكى از لوازم ذات و نقيض يكى از لوازم ذات موضوع باشد، ممكن است؛ اما معيار وجوب و امكان در فلسفه، بى نيازى از علت براى وجوب، و نيازمندى به علت براى امكان دانسته شده است. ازآنجاكه تحليل فلاسفه از عليت متفاوت است، در اين بحث تحليل ابن سينا و صدرالمتألهين در باب اين معيار تمايز بررسى شده است.

كليدواژه ها: وجوب، امكان، مواد ثلاث، برهان صديقين، عليت، توماس آكوئينى، ابن سينا، صدرالمتألهين، هيوم، كانت، دكارت، آنسلم.

عقلانيت در فلسفه دكارت

حسن عبدي389

چكيده

در اين نوشتار، تلاش شده است تا با تكيه بر آثار دكارت، عقلانيت در فلسفه او بررسي گردد. براي اين منظور، نخست معاني عقلانيت بيان شده و پس از تعيين معناي مورد نظر، گزارشي از فلسفه دكارت به صورت تحليلي ارائه گرديده و در ادامه، با متمايز ساختن «هستى‏شناسي» از «معرفت‏شناسي»، به بررسي عقلانيت، هم در نظام هستى‏شناسي و هم در نظام معرفت‏شناسي وي پرداخته شده است. دكارت در نظام معرفت‏شناسي خود، پس از طرح شك روشمند، به سوي شكّاكيت، كه مرحله‏اي از عدم عقلانيت است، سير مى‏كند، سپس بر اساس «كوجيتو» تلاش مى‏كند تا از نظر معرفت‏شناسي، به قلمرو عقلانيت بازگردد. اما در نظام هستى‏شناسي، او نخست بر پايه «كوجيتو» به اوج عقلانيت، كه همان اعتقاد به جوهر حقيقي واحد باشد، نزديك مى‏شود، ولي در ادامه و با گرايش به كثرت و اصالت ماهيت، از عقلانيت در نظام هستى‏شناسي فاصله مى‏گيرد.

كليدواژه‏ها: عقلانيت، يقين، عقل، دكارت، معرفت‏شناسي، هستى‏شناسي، كوجيتو.